Արցախը պիտի ցոյց տայ, թէ մենք որքանո՞վ հաստատուած ու յառաջացած են որպէս հասարակութիւն եւ պետութիւն:
Պատմական մեծ մարտահրաւէրներու դիմաց, հայ ժողովուրդին համար առանձնայատուկ նշանակութիւն պէտք է ունենայ «տուփէն դուրս» մտածելու կարողութիւնը:
Քաղաքական կեանքի մէջ կուսակցականութիւնը սկսած է վերածուիլ կործանարար ուժի` խարխլելով հաստատութենական քաղաքականութեան հիմքերը:
Աննախընթաց է, որ անկախ թեկնածու մը ձայներու այսքան մեծ համեամատութիւն ապահովէ: Աւելի զարմանալի էր այն, որ ան յաջողած էր առանց դահեկան մը ծախսելու:
Արամ Մանուկեանն ու Յովհաննէս Քաջազնունին միայն կրնային հասկնալ, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը միակ գրաւականն է հայ ժողովուրդի գոյատեւումին:
Քաղաքական կեանքի մէջ նշմարելի «ազատական» երեւոյթներու ետեւ թաքնուած վերահսկողութեան աւելի նուրբ ձեւ մը, որ կը կոչուի «փափուկ ամբողջատիրութիւն»:
Քաղաքական մշակոյթի եւ ժողովրդավարական փորձառութեան բացակայութիւնը բացասաբար կ'ազդէ հայ ժողովուրդի միասնականութեան վրայ:
Հայ ՈՒՍՈՒՑԻՉՆԵՐԸ աշակերտներուն կը փոխանցեն մաս մը իրենց անձէն՝ դասաւանդութեան շաղախելով իրենց ինքնութիւնը, համոզումներն ու սկզբունքները:
Թատրոնի առաքելութիւնն է զուարճացնել, կրթել, հարցադրումներ ու յոյզեր յառաջացնել եւ քննադատել՝ պատումի եւ խաղարկութեան միջոցով:
Ենթադրենք, թէ զիջում կատարեցինք ու խաղաղութիւն շահեցանք, թէեւ աշխարհի մէջ չկայ ոչ մէկ պարագայ, որ երբ ոեւէ մէկը զիջում կատարէ ու անկէ բան մը շահի:
Մէկ կողմ ձգելով այդ հանդիսութեան ամբողջ կեղծիքը եւ յուզումնալից, տպաւորիչ, բայց անօգուտ ճառերը, հարց կը ծագի, թէ ինչո՞ւ շնորհեցին եւ ինչու՞ համար:
Կարելի չէ անտեսել այս զաւեշտը, որ երբ նոյն բեմերէն լեզուի պահպանման բուռն կոչեր կը հնչեն, միաժամանակ «անզգոյշ» կամ երբեմն յամառ ու գիտակցուած սխալները կը գործուին: Այս անտեսումները դուրս կու գան զուտ տպագրական սխալներէ:
Ուսումնասիրելով մեր հաւաքական մտածելակերպը` ակնյայտ կը դառնայ, որ մենք պէտք չէ խուսափինք սեղանի վրայ դնելէ հետեւեալ հարցումը. արդեօ՞ք տրամադիր ենք ընդօրինակելու ժողովրդավարական հաւաքականութիւնները, թէ՞ խօսքով ու երեւակայութեամբ միայն ժողովրդավար ենք:
Եթէ հայերը կրկին հեթանոս դառնան, ապա դիցարանին մէջ միայն քանի մը աստուած պիտի ըլլան` Ինքնախաբէութեան, Մեծամտութեան, Միամտութեան եւ Համբերութեան աստուածները: Այս պարագային, ամբողջովին բնական ու հասկնալի կը դառնայ այն բոլորը, որ այսօր կը կատարուի Հայաստանի մէջ:
Յաճախ կ'ըսուի որ սփիւռքը «հարստութիւն» կամ «ուժ» մըն է Հայաստանի համար, սակայն այս հաստատումը ընդհանուր գաղափար մըն է, որ պէտք է գործնական տարազի մը մէջ դնել ու յստակացնել:
Երեք ամիս ալ չէ անցած այն օրէն, երբ տեղի ունեցաւ Արցախի հայերուն բռնագաղթը, բայց ատրպէյճանցիները ամէն կերպով կը փորձեն հայերէն խլել նաեւ պատմական յիշողութիւնը, ջնջել հայերու հետքերն իսկ:
Շրջեցէ՛ք Երեւանի կամ հանրապետութեան այլ քաղաքի մը փողոցներով: Վաճառատուներու, կրպակներու եւ վաճառքի այլ վայրերու անուններուն տասէն եօթն օտարատառ է ու օտարալեզու, հինգէն երեքը՝ հայատառ, բայց ոչ հայաշունչ, այսինքն անգլերէն բառերը գրուած են հայատառ` աւելի նողկալի տպաւորութիւն յառաջացնելով:
Արդեօք կա՞յ մէկը որ չէ լսած այս խօսքը հայկական սփիւռքի մէջ: Յաճախ զարմանքով կը նշմարենք, որ բարձր ու պատասխանատու պաշտօններ կը ստանձնեն միջակ հմտութիւններ եւ սահմանափակ կարողութիւններ ունեցող անհատներ:
Հայկական սփիւռքի մէջ, կուսակցական կարգապահութիւնը ստացած է ամբողջական հնազանդութեան կամ հաւատարմութեան ապացոյց պահանջող իմաստ մը: Հաւատարմութիւնը ինքնին հոմանիշ դարձած է ի վերուստ պարտադրուած գաղափարներու հետ անառարկելի համաձայնութեան:
Հայոց թերթը գործածելով մայրենի լեզուն որպէս միջոց, պէտք է մի կողմից ջանայ կրթել ամեն տեղ ցրուած հայերին ընդհանուր մարդկային կուլտուրական ոգով:
Աւանդական մամուլը եւ լրատուամիջոցները հակակշռուած են կազմակերպութիւններու կողմէ, որոնք ակնյայտ կողմնակալութիւն եւ կուսակցականութիւն կը դրսեւորեն:
Նոյնիսկ այս օրերուն, երբ Հայաստանի մէջ գիտական միտքը պէտք էր հրաբուխի լաւայի պէս եռար` հասկանալու համար, թէ ի վերջոյ ո՞րն է մեր ուղին, ի՞նչ է մեր նպատակը՝ մենք գիտական առումով արձակուրդի մէջ կը գտնուինք:
Այս գրութեան նպատակը հայերուս մէջ որպէս ազգ ո՛չ նուաստացման կամ բարոյալքման, ո՛չ ալ ազգային հպարտութեան կորուստի զգացումներ յառաջացնելն է, բայց ազգային մակարդակի վրայ կրնայ ցաւի, ափսոսանքի եւ ինքնաքննադատութեան զգացմուներու տեղիք տալ:
Միջազգային քրէական դատարանի նախկին դատախազ Լուիս Մօրենօ Օքամպօ, 7 Օգոստոս 2023-ի թուականով հրապարակած է զեկոյց-տեղեկագիր մը, ուր միջազգային օրէնքի փաստերով կը նշէ, որ Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախ) (կը պահենք տեղեկագրին մէջ նշուած անունումը) շրջափակումը «ցեղասպանութիւն» է:
Դարաշրջանի մը մէջ, ուր թափանցիկութիւնն ու հաշուետուութիւնը յաճախ կ'անտեսուին, վերջերս տեղի ունեցաւ ուշագրաւ նախաձեռնութիւն մը, որ հայկական առումով նոր չափանիշներ կը սահմանէ հանրային եւ համայնքային ծառայութիւններու մէջ: