Featured - Page 10

ՆԱԽԱԲԱՆ. «Մայր կայ, մա՛յր ալ կայ…»

Մարդ արարածը իր գոյութէնէն ի վեր, այլ սովորութիւններու կողքին, զարգացուցած է «փառաբանութեան» գաղափարը: Ան գլխաւորաբար երկրպագած ու փառաբանած է այն էակները  կամ ազդեցիկ ուժերը, որոնք մեծ ներգործութիւն ունեցած են իր կեանքին եւ առօրեային մէջ՝ սկսեալ Արարիչէն (նախախնամութենէն) մինչեւ գերակայութիւնները, անցնելով մայր բնութենէն մինչեւ չաստուածները,  հասնելով իր ծնունդին հիմնական աղբիւրը՝ մայրը, կամ իր գլխաւոր պաշտպանը՝ հայրը եւ ապա իր գոյութեան իմաստն ու շարունակականութեան գրաւականը՝  զաւակը (երեխան)…:

Եւ այսպէս ժամանակին հետ զարգանալով փառաբանութեան գաղափարը ունեցած է տարբեր դրսեւորումներ, ինչպէս օրինակ՝ մեր կեանքը զարդարող տօները, որոնք այլազան եւ բազմաբնոյթ տօնախմբութիւններ ըլլալէ անդին, շատ յաճախ նաեւ առիթներ են երկրպագութեան, երախտագիտութեան, շնորհակալութեան…:

Ինչպէս գիտենք, բոլոր ժողովուրդներուն մօտ ալ այդ տօներէն ոմանք յատուկ են, իսկ ուրիշներ ընդհանրական, ինչպէս՝ մայրերու, հայրերու ու մանուկներու տօները, որոնք թեէւ աշխարհի զանազան ժողովուրդներու եւ ազգերու կողմէ կը նշուին տարբեր թուականներով եւ սովորութիւններով, այսուհանդերձ իրենց մէջ կը պարունակեն հասարակաց կէտեր եւ հետեւաբար նաեւ` միեւնոյն ընկալումը կամ ըմբռնումը:

Օրինակ մը տալու համար նշենք, որ հայերը «Մայրու տօն»ը կը նշեն Մայիսին եւ այդ նպատակով ալ ամբողջ ամիսը նուիրած են մայրերուն:

Այս առիթով, գրէթէ ամէն տեղ, կը կազմակերպուին յատուկ տօնակատարութիւններ, տարբեր ձեռնարկներ, ինչպէս նաեւ` անհատական-ընտանեկան հաւաքներ, ուր բոլորը միաբերան կը փառաբանեն մայրը` վեր առնելով անոր անձնազոհութիւնը, նուիրուածութիւնը, սէրը, հոգատարութիւնը, գուրգուրանքը, ծառայութիւնը…. եւ ծաղկեփունջ ու այլ տեսակի պարգեւներ նուիրելով,  կը «պատուեն» զայն` փոխարէնը ստանալով խղճի անհուն հանգստութիւն եւ կարեւոր պարտականութիւն մը՝ «ճիտին պարտքը» կատարած ըլլալու ինքնաբաւութիւն..

Արդէն իսկ աւանդական դարձած այս հանդիսութիւնները սակայն, արդեօք ինչպէ՞ս կը բնորոշեն «մայրը» եւ ինչպէ՞ս կը կատարեն այդ էակին սահմանումը: Արդեօք «մօր» մասին սովորաբար հնչած շռայլ գովեստները կամ զանոնք զատորորոշող յատկանիշները կրնա՞ն վերաբերիլ առհասարակ  բոլոր մայրերուն, թէ կան տակաւին մայրեր, որոնք դուրս կը մնան մեր այդ «սահմանափակ» միտքերէն ու մտածումներէն: Մեր ճշդած չափանիշերէն դուրս ու որոշ չափով «տարբեր» եղող մայրեր արդեօք մոռացութեան չե՞ն մատնուիր:

Մօր մասին մեր դասական ձեւակերպումներուն մէջ արդեօք նկատի կ՛առնուի՞ն հաշմանդամ կամ յատուկ կարիքներու տէր մայրերը, յատուկ կարիքներ ունեցող զաւակներու մայրերը, զաւակ  կորսնցուցած, հիւանդ զաւակ խնամած կամ հիւանդութենէ տառապած մայրերը, ամուսին կորսնցուցած ու իրենց տան ու ընտանիքին բեռը իրենց ուսերուն շալկած մայրերը, երկար ատեն մայրանալու անբացատրելի երազով ապրած, սակայն զայն երբեք չիրագործած «Մայրերը»։ Նոյնիսկ մեծ մայրերը՝ որոնց դերը այսօր՝  մեր ժամանակներուն, յատուկ կարեւորութեամբ ընդգծուած է մեր ընկերութեան մէջ, հոգեւոր ու խորհրդանշական ներկայութենէ մը զանոնք վերածելով զաւակներու դաստիարակութեան եւ խնամքի գործոն անդամի, մանաւանդ աշխատող մայրերու պարագային։ Մայրերու տօնին առիթով արդեօք կարելի չէ՞ նաեւ յիշել հարազատ զաւակ չունեցած, սակայն ընտանիքի բոլոր անդամներուն իսկական մայր եղած էակները՝ ըլլան անոնք մօրաքոյր, հօրաքոյր, քոյր․․․կամ ալ իբրեւ «Մայր»՝ հաւաքականութիւններ առաջնորդած, որբախնամ առաքելութեան մէջ ներգրաւուած ու բարեսիրական արարքներով մայրական ծառայութիւն մատուցած նուիրեալները։

Այս օրերուն, երբ «մայրերէն» ետք կը նշուին նաեւ «հայրերու» եւ «երեխաներու» նուիրուած տօները` հարկ կը զգանք նախ եւ առաջ մտածելու եւ յիշելու ճակատագրի եւ պայմաններու բերումով իրենց կեանքը «տարբեր» ձեւով  ապրող էակները, որոնք իրենց ապրած ամէնօրեայ տառապանքներով ու դժուարութիւններով հանդերձ կը փորձեն լուսաւորել մեր կեանքը եւ իրենց սեփական օրինակով փայփայել յոյսը, որ շատերու մօտ երբեմն ակամայ չքացած է:

Լրագրող Շողեր Գառնէշեան-Մխճեան իր «Մայր կայ, մա՛յր ալ կայ…» շարքով կ՛անդրադառնայ երկու «տարբեր» մայրերու, որոնք իրենց իւրայատուկ եւ ուսանելի օրինակով շատ բան ունին տալիք մեր ընկերութեան:

Թամար Ինճէեան Թաշճեանէն (https://wp.me/pd909i-ltx) ետք, ստորեւ  ծանօթանանք Թալին Լատոյեան Զալալին, անոր հետ կատարուած հարցազրոյցին ընդմէջէն:

«Բալենին մեզի համար սիրոյ եւ համբերութեան հրաւէր է: Ան մեզի համար պարզութեան, անմեղութեան, անկեղծութեան, մաքուր սրտի եւ գեղեցկութեան տիպար է: Իր նայուածքներովը կը խօսի, աչուկներով կը հաղորդակցի եւ ժպիտով կը հաստատէ ուրախութիւնը: Մեզ միացնողն է Բալենին, մեզ  բոլորս իրար կապողն ու ամրացնողը»:

1/ Ընկերային Գիտութիւններու մասնագէտ էք եւ երկար տարիներ աշխատած էք ընկերային ծառայութեան եւ համայնքային բարգաւաճման ծրագիրներու վրայ: Ասոնց կողքին սակայն, հեղինակած էք նաեւ երկու գիրքեր՝ «Բալենին»  եւ «Բալը եւ Բիթը»: Երբ առաջին անգամ ըլլալով գիտցաք ձեր երեխային պարագան, ինչպէ՞ս ընկալեցիք այդ բոլորը: Ինչպիսի՞ դժուար ճանապարհէ մը անցաք: Կրնա՞ք վերյիշել այդ ժամանակաշրջանի մտորումներն ու զգացումները: Անոնց մէջ պոռթկում կա՞ր:

 Այո, նախ «Բալենին» գիրքը գրեցի 2015-ին, երբ առջինեկ զաւակս՝ Բալենին ունեցայ: Այս գիրքը գրեցի իբրեւ ինքզինքիս օգնելու եւ կազդուրուելու միջոց, արտայայտելու դժուարութիւններս եւ ապրումներս իբրեւ բոլորովին տարբեր փորձառութեամբ առաջին անգամ մայր եղող կին մը: Պարզացնելու համար ապրածս՝ որեւէ կնկայ պէս որ զաւակ կը սպասէ, երազներ, ծրագիրներ կամ տեսիլքներ կ՛ունենայ եւ ապա բոլորովին տարբեր իրականութիւն մը քեզ կ՛ապտակէ, ուշքի կը բերէ: Երբ յղութեանս վերջին շաբաթներուն մէջ էի, ես ուզեցի բժիշկէս, որ 3րդ էքոկրաֆի-echography մը ընենք, որպէսզի տեսնենք թէ աղջիկս որքան կը կշռէ եւայլն, մանաւանդ որ ան պէտք է դարձած ըլլար, բայց այդ չէր պարագան: Հոս՝ Գանատա, միայն երկու էքոկրաֆի-echography կ՛ընեն ամբողջ յղութեան ընթացքին: Ուրեմն, յղութեանս ամբողջ ընթացքին ամէն բան շատ լաւ էր եւ հեզասահ: Յանկարծ երբ ներկայացանք ամուսինիս հետ 3-րդ էքոկրաֆի-echography-ին, յղութեանս 36րդ շաբթուան ընթացքին, բժիշկը  ըսաւ որ սխալ բան կը տեսնէ եւ մանրամասն հրատապ քննութիւններ անհրաժեշտ կը գտնէ: Ձեզի կը ձգեմ որ պատկերացնէք ամուսինիս եւ իմ ներաշխարհը, զգացումները եւ հակազդեցութիւնները…

Քանի մը օր ետք կանչուեցայ մանրամասն քննութիւններու, եւ ինծի բացատրեցին որ բժշկական պարագայ մըն է, ուր ուղեղին այն մասը, որ կը կապէ աջ եւ ձախ կողմերը, չէ կազմուած՝ agenesis of the corpus callosum: Բացատրեցին նաեւ որ կան մարդիկ, որոնք այս պարագան ունենալով հանդերձ բնական կեանք կ՛ապրին եւ յանկարծ պատահմամբ եթէ օր մը գլխու նկար ընեն կը գիտակցին, որ այս hամախտանիշը ունին, բայց ուրիշներ կրնան շատ ծանր կարիքներ ունենալ եւ խնամքի կարօտիլ:

Կրնայ ըլլալ այդպէս բացատրեցին, որ յոյսի նշոյլ մը ձգեն… չեմ գիտեր:

Բաւական ծանր լուր մըն էր, որ մեզի անակնկալի դիմաց դրաւ, բայց նաեւ գալիքին անորոշութեան առջեւ: Քանի մը շաբաթէն զաւակս պիտի ծնէր, չէի գիտեր ինչպէ՞ս պիտի ըլլար, ինչ պիտի կարենար ընել կամ չընել…ինչպէ՞ս, ինչո՞ւ, եւ ուրիշ շատ հարցումներ…

Երկու շաբաթ անց, արդէն Բալենին ծնաւ: Գիրկիս մէջ կը գտնուէր անուշիկ բալիկ մը:

Միշտ ուշադիր էինք բոլոր շարժումներուն: Իր տարեկից մանուկներուն նման ամսական զարգացումներուն հետ քայլ չէր պահեր Բալենին, ինչ որ կը մտահոգէր մեզ եւ իր մանկաբուժը: Արդէն 6 ամսական էր, երբ ժէնէթիք-ծինային քնութիւններ ըրինք եւ 1 Ապրիլ 2016-ին, կարծես չար «կատակի» պէս գլխու եւ ջղային համակարգի բժիշկը մեզ կանչեց ախտաճանաչումը յայտնելու: Բալենիին գլխուն մակարդակին վրայ ստեղծուած կացութիւնը հետեւանքն էր ժէնէթիք–ծինային հազուագիւտ պարագայի մը FoxG1 անունով (որմէ աշխարհի վրայ քանի մը հարիւր պարագայ գոյութիւն ունի միայն): Այս ծինը պատասխանատու էր ուղեղի կազմութեան եւ զարգացման: Գիտցանք նաեւ որ ժառանգական չէր, այլ պատահական:

Ախտաճանաչումը գիտնալը միայն սկիզբն էր. բժիշկը յայտնեց մեզի, որ Բալենին շատ հաւանաբար այդ ծանր կարիքներ ունեցողներու շարքին պիտի ըլլայ: Իւրաքանչիւր հանգրուան դժուարութիւններով, յուսախաբութիւններով եւ երազներու վերացումով լեցուն էր, մեզի եւ մեր ընտանիքներուն եւ մօտիկ պարագաներուն համար: «Ճերմակ սուգ էր» որ կ՛ապրէինք առօրեայ դրութեամբ, բայց Բալենիին մէկ ժպիտը ամէն բան կը մոռցնէր, կարծես վերստին ուժ կու տար, եւ կը պայքարէինք, յոյս կ՛առնէինք. ան Աստուծմէ լոյս եւ ուժ կը բերէր: Իր աչուկներէն արտացոլող սէրը եւ ժպիտը բաւարար էին, որպէսզի մենք միայն դրական եւ  լաւ կողմերը փնտռէինք, գտնելու զանոնք  եւ անոնց կառչած մնալու համար:

Այս բոլորին մէջ, Ընկերային Ծառայութեան մաքիստրոսի համար կը պատրաստուէի: Որոշեցի դադրիլ, կանգ առնել, դադրիլ վազելէ, շնչել, եւ խորունկ շունչ առնե՛լ, նայելու համար թէ ո՞ւր ենք եւ ո՞ւր կ՛երթանք….

Կ՛ուզէի գիրք մը գրել Բալենիին համար, իբրեւ յիշատակ այս բոլոր ապրումներուս: Մտածեցի ինչո՞ւ չէ՛, գիրք մը գրեմ, այս մեր պատմութիւնը գրեմ եւ հրապարակեմ: Կրնայ ըլլալ այս մեր փորձառութիւնը ուրիշին օգնէ եւ չեմ պահեր՝ կը մտածէի, որ հաւանաբար կրնայ նաեւ … ինծի օգնել (եւ օգնե՛ց): Գրելը, պատմելը, բաժնեկցիլը սփոփանք են…ուրեմն, այս բոլոր ապրումներէն ետք էր որ Բալենին գիրքը երեւան եկաւ:

Բալենին գիրքը Վիին (Վահէ) եւ Թիին (Թալին)ին պատմութիւնն է, որ քիչ մը բարեփոխուած է, եւ փոխաբերականն են տիպարները, պատմութիւնը կը պատահի Վիին եւ Թիին պարտէզի ծառերուն միջեւ: Բալի ծառ մը կը տնկեն, բայց ծառը դեղնած եւ հիւանդ կ՛ելլէ. Վին եւ Թին ինչպէ՞ս կ՛ապրին այս բոլորը, օտարներ ինչպէ՞ս կը վարուին Բալենիին հետ եւայլն: Պատմութիւնը տարբեր հարցերու կ՛անդրադառնայ, վախազդեցութիւնը, նեղութիւնը, արտայայտուելու կարեւորութիւնը, զոյգին սէրը եւ սիրոյ զօրութիւնը, միասնութիւնը (միւս ծառերուն), մարդոց կարծիքը յատուկ պէտքեր ունեցող անձերուն նկատմամբ, անոնց վիրաւորական թէ աջակցող նկատառումները եւ տարբեր այլ նիւթեր:

Բալենիին ծնունդէն գրեթէ 3 տարի ետք, Աստուած մեզի երկրորդ զաւակ մը պարգեւեց. զայն Փիթըր կոչեցինք, Փիթըրը մեծցաւ ըլլալով հոգատար, ուշադիր պզտիկ եղբայր Բալենիին: Օր մը, երբ նոր սկսած էր խօսիլ, հարց տուաւ ինծի. «մամա ինչո՞ւ Բալենին գիրք ունի, ես չունիմ»: Ուզեցի գրել, Փիթըրին եւ Բալենիին միջեւ գոյութիւն ունեցող ամուր կապին մասին, անշահախնդիր սիրոյ մասին: եւ 2021ին գրեցի երկրորդ մանկական գիրքս` «Բիթն ու Բալը» իսկական տիպարներով, իրական եղելութիւններու վրայ հիմնուած:

2/ Ի՞նչպէս կը բնորոշես Բալենիին եւ Փիթըրին յարաբերութիւնները: Ի՞նչպէս կը բացատրես Փիթըրին ներկայութիւնը Բալենիին կեանքին մէջ եւ հակառակը:

Ինչպէս ըսի արդէն, յատուկ կապ մըն է, յատուկ յարաբերութիւն մը: միշտ կ՛ըսեն չէ՞, որ պզտիկ մը կ՛ընդօրինակէ իր տեսածները, կը սորվի ընել այն ինչ որ կը տեսնէ: Փիթըրը շատ հոգատար եւ փափկանկատ է քրոջը հանդէպ: Ամէն առտու երբ առթննայ Բալենիին կը հարցնէ, ինքն է որ զայն դուրս կը հանէ, որ փոխադրակառքով դպրոց երթայ: Երբ դպրոցէն վերադառնայ տուն,

առաջին բանը Բալենիին մօտենալն է եւ համբուրելը: Փիթըրը գիտէ, թէ ինչն է որ քոյրը կ՛ուրախացնէ եւ կը խնդացնէ: Ան գիտակից է Բալենիին իրականութեան եւ պէտքերուն: Երբ տեղ մը պիտի երթանք ընտանիքով, հարց կուտայ. Բալենին ու՞ր պիտի նստի, ինչպէ՞ս պիտի տանինք զինք: Բալենին ալ կը փնտռէ Փիթըրը, կը սպասէ անոր կատակները, եւ մինչեւ օրս ամէնէն երկար աչքի կեդրոնացումը Փիթըրին վրայ կը սեւեռէ:

Քանի մը շաբաթ առաջ հարց տուի տղեկիս, որ «Ինչպէ՞ս կը տեսնես Բալենին», ըսաւ.-«մամա աչուկներով», ըսի.-«չէ՛ Փիթըր, ի՞նչ կը մտածես իր մասին, ինչպէ՞ս կը գտնես զինք», ըսաւ.- «Մամա իրեն անուշիկ կը տեսնեմ»:

Փոքրերը տարբերութիւնները չեն տեսներ, կը պարզեցնեն, մեծերն են որ տարբերութիւնները կը չափազանցեն:

3/ Այսօր Բալենին ի՞նչ նշանակութիւն ունի ձեզի համար: Ի՞նչ սորվեցուց ձեզի եւ ի՞նչ աւելցուց ձեր կեանքին մէջ:

Բալենին շատ բան սորվեցուց մեզի եւ օրական դրութեամբ կը սորվեցնէ: Ան առաջին հերթին համբերութիւն կը սորվեցնէ: Ամէն օր կը հրաւիրէ մեզ, որ նստինք, դադրեցնենք մեր առօրեայ հեւքն ու վազքը եւ կեդրոնանանք կենսականին վրայ: Եթէ Բալենին չըլլար, ես այսօր չէի ըլլար նոյն անձը, նոյնն է պարագան ամուսինիս, տղուս եւ մեր մօտիկ հարազատներուն:

Բալենին նոր ծնած էր, երբ ամուսինս օր մը ըսաւ.- «Թալ այս պզտիկը պիտի ծնէր, Աստուած մեզի յարմար տեսաւ, եւ մեզ  ընտրեց իբրեւ ծնողք»:

Բալենին մեզի համար սիրոյ եւ համբերութեան հրաւէր է: Ան մեզի համար պարզութեան, անմեղութեան, անկեղծութեան, մաքուր սրտի եւ գեղեցկութեան տիպար է: Իր նայուածքներովը կը խօսի, աչուկներով կը հաղորդակցի եւ ժպիտով կը հաստատէ ուրախութիւնը:

Մեզ միացնողն է Բալենին, մեզ  բոլորս իրար կապողն ու ամրացնողը:

Բալենիին եւ Փիթըրին ծնունդով անձամբ սորվեցայ, որ փառք պէտք է տանք ամէն ինչի համար որ ունինք: Ուրախ ապրելու կամ գոյատեւելու համար պէտք է մեր դիմաց դրուածը ընդունինք եւ կեանքը այդպէս շարունակենք:

Բալենին ինծի սորվեցուց առաւել եւս պայքարիլ: Ինքը մէջս զարգացուց այն միտքը, թէ չկայ բան մը որ առանձին-բնական եւ ինքնին կը տրուի քեզի. պիտի պահանջես, պիտի բացագանչես, որպէսզի ուզածիդ հասնիս, եւ երբեմն եթէ պէտքը կը զգաս պիտի լաս եւ պոռթկաս, որ ինքզինքդ աւելի լաւ զգաս: Շատ պատահած է, եւ տակաւին կը պատահի, որ պայքարիմ իրեն վերաբերող ծառայութիւն մը ստանալու համար: Շատ պատահած է, որ բողոքի նամակ գրած եմ, հեռաձայններ ըրած եմ, որպէսզի,  օրինակի համար,  ժամադրութիւն մը աւելի արագացնեմ կամ շուտով բժիշկ մը տեսնեմ:

4/ Մայիսը հայերուս համար «Մայրերու ամիս է»: Իբրեւ կեանքի նման փորձառութիւն մը ապրած մայր արդեօք այս տօնը ի՞նչ նշանակութիւն ունի քեզի համար: Ի՞նչ մտածումներ կ՛ուզես բաժնել:

Ինծի համար դժուար էր մայրերու տօնը, մանաւանդ սկիզբը, երբ մայրերու տօնին, զաւակս չէր կրնար աչքերուս մէջ նոյնիսկ նայիլ, չէր կրնար մամա ըսել կամ սէրը յայտնել:

Փիթըրին ծնունդով ատիկա բոլորվին փոխուեցաւ. Բալենին ալ, տարուէ տարի, կարողութիւններուն համեմատ, իր արձանագրած յառաջացումներով կ՛ուրախացնէ մեզ:

Մայրերու տօնին առիթով կ՛ուզեմ խօսքս ուղղել մայրերուն եւ անոնց ըսել. տօնեցէք ձեր զաւակներուն իւրաքանչիւր յառաջացումը, եթէ նոյնիսկ փոքր են անոնք կամ ձեր ակնկալութիւններուն համեմատ չեն, ձեր զաւակը մեծ ջանքեր կ՛ընէ հոն հասնելու… առիթը մի կորսնցնէք նշելու, ուրախանալու, գրկելու եւ սիրելու զանոնք :

*********** Թալին Լատոյեան Զալալ ծնած է Պէյրութ, Լիբանան, 1982-ին, Լիբանանի Քաղաքացիական պատերազմի օրերուն։

Երկրորդականի ուսումը ստացած է Մեսրոպեան վարժարանին մէջ, որմէ ետք Ընկերային գիտութիւններու մաքիստրոսի վկայականը ստացած է Քասլիքի Ս. Հոգի- USEK համալսարանէն։

2008-ին Գանատայի Հալիֆաքս քաղաքի՝ St Francis Xavier University-ի մէջ ամբողջացուցած է Համայնքային Բարգաւաճման՝ Community Development-ի

վկայականը։ 2004-էն 2012, գործած է Ճինիշեան Յիշատակի Ձեռնարկի՝ բարեսիրական կազմակերպութեան մէջ, նախ որպէս երեցներու հարցերով զբաղող ընկերային ծառայող, ապա որպէս Համայնքային Բարգաւաճման ծրագրի համադրող։

2007-ին Լիբանանի մէջ հիմնած է մանկական Տարեդարձներ խանդավառելու և կազմակերպելու «Ուրախ Տարէդարձ« խմբակը։

Տարիներ շարունակ Լիբանանի ՎաՆայ Ձայն ռատիոկայանէն վարած Է մանկական յայտագիրներ։

2011-ին ամուսնացած է Վահէ Զալալին հետ, եւ ունի երկու զաւակ:

2012-ին Մոնթրէալ տեղափոխուելէ ետք, պաշտօնավառած է Ս. Յակոբ Ազգային Վարժարանին մէջ, որպէս վախազդեցութեան (Bullying) դէմ ծրագիրներ մշակող և նման հարցեր դիմագրաւող փոքրերու և անոնց ծնողներուն հետ զբաղող ծառայող։ Երկու տարիներ համադրած է Համազգայինի «Սանահին» մասնաճիւղի մանկական պատմութեան ժամը։

Հոկտեմբեր 2013-ին սկսած է աշխատիլ Ընտանիքի ծառայութեան գրասենեակ՝ Հայ Տունի մէջ, որպէս հոգատարներու ծրագիրի համադրող։

2015-ին սկսած է Ընկերային ծառայութեան մաքիստրոսը Université de Montréal-ի մէջ, ուր սակայն կասեցուցած է զայն լիաժամ մայր և պաշտօնեայ ըլլալուն պատճառով։

2022-ին աւարտած է DESS (Diplôme d’études Supérieures spécialisée) Բարձրագոյն մասնագիտութիւնը UQAM Համալսարանէն, Մտային անկարողութիւններ ունեցող անհատներու եւ անոնց ընտանիքներուն արժեւորման եւ հոգեբանական օժանդակութեան մարզէն ներս:

2021-2022 տարիներուն պաշտօնավարած է Քէպէքի կառավարական ընկերային ծառայութիւններու մտային անկարողութիւններու բաժանմունքին մէջ իբրեւ մասնագիտացած ընկերային ծառայող:

Սեպտեմբեր 2022-էն կը վարէ Հայ Տունի տնօրէնութեան պաշտօնը:

Անոր հետաքրքութիւններն են՝ նկարչութիւն, ընթերցանութիւն եւ Kung-fu: ************

 

Մշակոյթի եւ յատկապէս ազգային մշակոյթի մէջ յատուկ տեղ ու դեր ունին դիցարանը, առասպելները, հեքիաթները, հերոսապատումները եւ այլն: Այդ բոլորին մէջ կ՛արտացոլուին գերբնական եւ զարմանահրաշ դէպքեր ու հերոսներ, որոնք իրենց մէջ կը կրեն ժողովուրդի մը բնաւորութեան եւ հոգեբանութեան ամենակարեւոր գիծերը, պատմական դէպքերը եւ այլն:

Այսօր, աշխարհի մէջ ամէնէն տարածուած պատումներն ու հերոսները ամերիկեան են ու անոնք «մշակութային համաշխարհային պատերազմ»ին մէջ կը յաղթեն ազգային կերպարներուն:

Superman (գեր-մարդ), Batman (չղջիկ-մարդ), ճոքեր, Հալք, Թոր, Սարդ-մարդ…այս շարքը երկար կարելի է շարունակել: Այս կերպարները հիմնականին մէջ Marvel եւ DC ընկերութիւններուն կողմէ ստեղծուած կերպարներ են, որոնք աշխարհին նախ ներկայացուեցան քոմիքսներու, ապա եւ սինեմայի միջոցով:

Այս կերպարները այսօր աշխարհի մէջ ծանօթ են գրեթէ ամէնուր: Չկայ որեւէ երկիր, ուր մարդիկ տեղեակ չըլլան անոնց մասին, չցուցադրուին ֆիլմերը, կամ չկարդան քոմիքսները:

Superman-ը կու լայ, Superman-ը կը ժպտայ, Superman-ը սիրահարած է, Superman-ը կը զայրանայ: Super-ները պարզեցուած կերպարներ են եւ որքան աւելի նման ըլլան պարզ մարդոց, այնքան աւելի սիրելի են անոնց համար:

Super-հերոսները գեղեցիկ են: Արական սեռի Super-հերոսները մարզուած մարմին ունին, իսկ իգական սեռի Super-հերոսուհիները` սլացիկ: Անոնք բոլորն ալ բազմաթիւ հրաշագործ ունակութիւններ ունին, խելացի են, մարդկային, կարեկցող, խիզախ, մեծահոգի:

Super-հերոսները կը սխալին մարդկայնօրէն եւ մարդիկ պատրաստ են ներելու անոնց բոլոր սխալներն ու վրիպումները: Անոնք գերմարդիկ են ու հասարակ միաժամանակ: Անոնք լրիւ ընկալելի ու հասկնալի են մարդոց: Super-հերոսներուն մասին ամենադիպուկ արտայայտութիւնը կարելի է համարել հետեւեալը. «super-հերոսը աստուած է, որուն կրնաս դպչիլ»: Այդ բոլորը կը մատուցուին որակեալ եւ գրաւիչ ձեւաչափով, գեղեցիկ երաժշտութեամբ:

Ամերիկացիները, ստեղծելով super-հերոսներն ու super-տիեզերքները, ոչ միայն կրցան մշակութային կառավարման հրաշալի գործիք մը ունենալ ողջ աշխարհը ամերիկանացնելու, ամերիկեանը աւելի գրաւիչ ու ցանկալի դարձնելու համար, ոչ միայն միլիառաւոր տոլարներու հասնող տնտեսական գործիքներ ունեցան, այլեւ,  որ աւելի կարեւոր է, ստեղծեցին սեփական առասպելաբանութիւն մը, բանահիւսութիւն ու այն, ինչ որ հին ժողովուրդներուն մօտ կը փոխարինէ պանթէոնը: Ամերիկեան super-հերոսները կարծես անոնց հեթանոսական եւ աւելի ուշ շրջանի քրիստոնէական-մարդասիրական շունչով վերաօծուած սուրբերն ու աստուածները ըլլան:

Ի հակադրութիւն այս բոլորին, հայերը սեփական առասպելաբանութիւն ու դիցարան ունեցած են դեռ քանի մը հազար տարի առաջ: Հայկական առասպելաբանութիւնը ոչինչով կը զիջի ամերիկեան super-տիեզերքներուն: Աւելի՛ն. հայկական կերպարներն ու առասպելները այսպէս ըսած արդարացուած են, այսինքն անոնք ստեղծուած են դարերով, մշակուած, մաքրուած, փոփոխութիւններու ենթարկուած: Հայկական առասպելաբանութեան կերպարները ոչ թէ արուեստականօրէն ձեռք բերած են այս կամ այն յատկութիւններն ու ուժերը, այլ «ստեղծուած են» գաղափարի մը շնորհիւ` ձեւաւորելով իրենց էութիւնը որպէս արդարացուած կերպաներ: Խնդիրը այն է, որ հայերը հայկական առասպելաբանութիւնը չեն կրնար ներկայացնել այնպէս պարզ ու գրաւիչ, ինչպէս ամերիկացիները իրենց super-տիեզերքները:

Եթէ նկատի ունենանք հայկական դիւցազնավէպը՝ «Սասնայ Ծռերը» եւ փորձենք վերլուծել անոր կեդրոնական կերպարներէն Սասունցի Դաւիթը, ապա կը նկատենք, որ Սասունցի Դաւիթի կերպարը ոչ թէ ստեղծուած է մէկ գրողի կամ բեմադրիչի մը կողմէ, այլ ան կը հասնի  մինչեւ նախաքրիստոնէական Հայաստան: Սասունցի Դաւիթին կերպարը կու գայ շատ հինէն, հարստացուած է հայ ժողովուրդի քաղաքական պատմութեան դէպքերով եւ կ՛արտացոլացնէ հայ ժողովուրդին բնորոշ գիծերը: Սասունցի Դաւիթը հայ է իր էութեամբ, իր պահուածքով, իր սխալներով ու առաւելութիւններով: Ան պարզ ժողովուրդին հպարտութեան առարկան է, անոր ամենօրեայ ընկերն ու առաջնորդը:

Ի տարբերութիւն Սասունցի Դաւիթի նման կերպարներուն, ամերիկեան super-հերոսները չունին այդքան մեծ խորութիւն եւ էութիւն: Ամերիկեան super-հերոսները որոշակի պատմական եւ ազգագրական փուլերով անցած չեն: Super-հերոսները ունին հիմնականին մէջ յառաջացման երկու տարբերակ: Առաջին տարբերակով անոնք super-հերոս կը դառնան պատահականութեան շնորհիւ, իսկ երկրորդ տարբերակով ունին ոչ երկրային ծագում. ուրիշ համաստեղութենէ են:

Ամերիկեան այս super-հերոսները ըստ էութեան արուեստականօրէն եւ տարբեր նկատառումներով հապշտապ կառուցուած կերպարներ են: Անոնք ոչ թէ ամերիկացի ժողովուրդին առասպելաբանութենէն դուրս եկած եւ դարաւոր ձեւաւորման ընթացք ապրած են, այլ ստեղծուած են քանի մը տասնամեակի մէջ` անհատ գրողներու կողմէ:

Superman-ը կը ներկայանայ խիստ հաճելի, եւ, որ ամենակարեւորն է, հասկնալի ու մատչելի կերպարով ճիշդ այսօրուայ մարդուն համար: Ան գետնախնձորի չիփսեր կ՛ուտէ, կ՛աշխատի, երբեմն գումարի կարիք կը զգայ, կը սիրահարի, կ՛ընէ այն բոլորը ինչ որ կ՛ընեն կամ կրնան ընել սովորական ամերիկացիները, բայց միաժամանակ ան գրեթէ անխոցելի է, կրնայ սաւառնիլ, աչքերէն այրող ճառագայթներ կը կրակէ, կրնայ թոներով բեռ շալկել: Ան ամէն օր կը շփուի բազմաթիւ պարզ մարդոց հետ, հարցազրոյցներ կու տայ, կը ծիծաղի, երբեմն` կը հայհոյէ: Անոր պահուածքը ամբողջովին հասկնալի եւ սիրելի է պարզ ամերիկացիին համար: Եւ ոչ միայն ամերիկացիին, այլ ժամանակակից աշխարհի բնակիչներուն մեծ մասին համար ընդհանրապէս, քանի որ համաշխարհայնացման այս հանգրուանը հիմնականին մէջ ամերիկեան ձեւաչափով է:

Ի հակադրութիւն Superman-ի, Սասունցի Դաւիթը պատուած է անհասկնալիութեան ու անծանօթութեան փոշիով: Սասունցի Դաւիթին մասին շատ քիչ կը խօսուի այսօր ու զայն գրեթէ չեն ներկայացներ: Սասունցի Դաւիթի մասին շրջանառնող սահմանափակ տեղեկատուութիւն կայ` Սասնայ Ծռեր դիւզազներգութիւնը, Յ. Թումանեանի Սասուցի Դաւիթ պոէմը, խորհրդային տարիներուն նկարահանուած «Ճանապարհ դէպի Սասունցի Դաւիթ» ֆիլմը եւ Սասունցի Դաւիթ գծաշարժանկարը: Սասունցի Դաւիթի մասին ուրիշ բան չունինք: Կոթողական առումով, կայ Սասունցի Դաւիթի հրաշագեղ արձանը Երեւանի Սասունցի Դաւիթի կայարանի հրապարակին վրայ եւ այլն:  Ներկայիս, Հայաստանի մէջ Սասունցի Դաւիթի կերպարը կը մնայ ստուերի մէջ, չի քարոզուիր եւ կամաց-կամաց կը դառնայ խորթ նոր սերունդներու աչքին: Համեմատութեան կարգով կրնանք ըսել, որ այսօր հայ դեռահասները Superman-ի եւ այլ super-ներու մասին տասնեակ անգամներ աւելի շատ բան գիտեն, քան Սասունցի Դաւիթի: Եւ այդ զարմանալի չէ: Եթէ Superman-ին նոյնիսկ կարելի է հանդիպիլ բախտախաղերու եւ սպառողական անարժէք այլ նմանակումներու մէջ, ապա դպրոցական ծրագիրներէն եւ համալսարանական ծրագիրներու հապշտապ մեկնաբանութենէն դուրս,  Սասունցի Դաւիթին մասին ոչինչի կը հանդիպիս: Սասունցի Դաւիթը այսօր մասսայական չէ, տարածման միջոցներ չունի ինչպէս Superman-ը:

Երբ հարց կը տրուի, թէ ի՞նչ բան կը դրդէ հայ դեռահասն ու երիտասարդը աւելի շատ Superman-ը սիրելու եւ ոչ թէ Սասունցի Դաւիթը, մի՞թէ կրօնական հաւատալիքները, ամերիկամէտ ըլլալը. ո՛չ, պարզապէս այլընտրանքի բացակայութիւնը:

Ի՞նչ բան կը հակադրենք մենք ամերիկեան super-տիեզերքին: Մեծ հաշուով` ոչինչ: Մեր Սասունցի Դաւիթը կը շարունակէ մնալ Սասնայ բարբառով խօսող անծանօթ պատանի մը, որուն ճակատագիրին մասին շատ շատերը տեղեակ չեն: Սասունցի Դաւիթը սկսած է օտարանալ նոյնիքն հայերուն: Սասնայ Ծռերը, որ 1964-ին, աշխարհի դիւզազներգութիւններու միջազգային մրցոյթին գրաւած էր առաջին տեղը, այսօր կիսաարհամարհուած ու մոռցուած վիճակի մէջ է: Նոյնը եւ հայկական գրեթէ բոլոր առասպելական հերոսները, պատմութիւնները, պանթէոնը: Մենք մեծ հաշուով զանոնք չենք ճանչնար: Անոնք այսօր մոռացման եզրին են:

Կայուն հասարակութիւնը, կայուն պետութիւնը ունի նաեւ կայուն մշակոյթ: Մենք ունինք հազարամեակներ ապրած եւ կարծրացած ամուր մշակոյթ, առասպելաբանութիւն, դիցարան: Պարզապէս հարկաւոր է թոյլ չտալ, որ անոնք մոռացութեան մատնուին: Հայ մշակոյթը եւ հայոց առասպելաբանութիւնը մասնաւորապէս, այն հզօրագոյն կռուանն է, որ մեզ կ՛առանձնացնէ աշխարհի մէջ բոլորէն, մեզի ցոյց կու տայ մերը` հայկականը, եւ մեզ կը պահէ հայ:

Միայն պէտք է գտնել ու որդեգրել զայն ժողովրդականացնելու ու աւելի սիրելի դարձնելու այժմէական միջոցները:

 

ՆԱԽԱԲԱՆ. «Մայր կայ, մա՛յր ալ կայ…»

Մարդ արարածը իր գոյութէնէն ի վեր, այլ սովորութիւններու կողքին, զարգացուցած է «փառաբանութեան» գաղափարը: Ան գլխաւորաբար երկրպագած ու փառաբանած է այն էակները  կամ ազդեցիկ ուժերը, որոնք մեծ ներգործութիւն ունեցած են իր կեանքին եւ առօրեային մէջ՝ սկսեալ Արարիչէն (նախախնամութենէն) մինչեւ գերակայութիւնները, անցնելով մայր բնութենէն մինչեւ չաստուածները,  հասնելով իր ծնունդին հիմնական աղբիւրը՝ մայրը, կամ իր գլխաւոր պաշտպանը՝ հայրը եւ ապա իր գոյութեան իմաստն ու շարունակականութեան գրաւականը՝  զաւակը (երեխան)…:

Եւ այսպէս ժամանակին հետ զարգանալով փառաբանութեան գաղափարը ունեցած է տարբեր դրսեւորումներ, ինչպէս օրինակ՝ մեր կեանքը զարդարող տօները, որոնք այլազան եւ բազմաբնոյթ տօնախմբութիւններ ըլլալէ անդին, շատ յաճախ նաեւ առիթներ են երկրպագութեան, երախտագիտութեան, շնորհակալութեան…:

Ինչպէս գիտենք, բոլոր ժողովուրդներուն մօտ ալ այդ տօներէն ոմանք յատուկ են, իսկ ուրիշներ ընդհանրական, ինչպէս՝ մայրերու, հայրերու ու մանուկներու տօները, որոնք թեէւ աշխարհի զանազան ժողովուրդներու եւ ազգերու կողմէ կը նշուին տարբեր թուականներով եւ սովորութիւններով, այսուհանդերձ իրենց մէջ կը պարունակեն հասարակաց կէտեր եւ հետեւաբար նաեւ` միեւնոյն ընկալումը կամ ըմբռնումը:

Օրինակ մը տալու համար նշենք, որ հայերը «Մայրու տօն»ը կը նշեն Մայիսին եւ այդ նպատակով ալ ամբողջ ամիսը նուիրած են մայրերուն:

Այս առիթով, գրէթէ ամէն տեղ, կը կազմակերպուին յատուկ տօնակատարութիւններ, տարբեր ձեռնարկներ, ինչպէս նաեւ` անհատական-ընտանեկան հաւաքներ, ուր բոլորը միաբերան կը փառաբանեն մայրը` վեր առնելով անոր անձնազոհութիւնը, նուիրուածութիւնը, սէրը, հոգատարութիւնը, գուրգուրանքը, ծառայութիւնը…. եւ ծաղկեփունջ ու այլ տեսակի պարգեւներ նուիրելով,  կը «պատուեն» զայն` փոխարէնը ստանալով խղճի անհուն հանգստութիւն եւ կարեւոր պարտականութիւն մը՝ «ճիտին պարտքը» կատարած ըլլալու ինքնաբաւութիւն..

Արդէն իսկ աւանդական դարձած այս հանդիսութիւնները սակայն, արդեօք ինչպէ՞ս կը բնորոշեն «մայրը» եւ ինչպէ՞ս կը կատարեն այդ էակին սահմանումը: Արդեօք «մօր» մասին սովորաբար հնչած շռայլ գովեստները կամ զանոնք զատորորոշող յատկանիշները կրնա՞ն վերաբերիլ առհասարակ  բոլոր մայրերուն, թէ կան տակաւին մայրեր, որոնք դուրս կը մնան մեր այդ «սահմանափակ» միտքերէն ու մտածումներէն: Մեր ճշդած չափանիշերէն դուրս ու որոշ չափով «տարբեր» եղող մայրեր արդեօք մոռացութեան չե՞ն մատնուիր:

Մօր մասին մեր դասական ձեւակերպումներուն մէջ արդեօք նկատի կ՛առնուի՞ն հաշմանդամ կամ յատուկ կարիքներու տէր մայրերը, յատուկ կարիքներ ունեցող զաւակներու մայրերը, զաւակ  կորսնցուցած, հիւանդ զաւակ խնամած կամ հիւանդութենէ տառապած մայրերը, ամուսին կորսնցուցած ու իրենց տան ու ընտանիքին բեռը իրենց ուսերուն շալկած մայրերը, երկար ատեն մայրանալու անբացատրելի երազով ապրած, սակայն զայն երբեք չիրագործած «Մայրերը»։ Նոյնիսկ մեծ մայրերը՝ որոնց դերը այսօր՝  մեր ժամանակներուն, յատուկ կարեւորութեամբ ընդգծուած է մեր ընկերութեան մէջ, հոգեւոր ու խորհրդանշական ներկայութենէ մը զանոնք վերածելով զաւակներու դաստիարակութեան եւ խնամքի գործոն անդամի, մանաւանդ աշխատող մայրերու պարագային։ Մայրերու տօնին առիթով արդեօք կարելի չէ՞ նաեւ յիշել հարազատ զաւակ չունեցած, սակայն ընտանիքի բոլոր անդամներուն իսկական մայր եղած էակները՝ ըլլան անոնք մօրաքոյր, հօրաքոյր, քոյր․․․կամ ալ իբրեւ «Մայր»՝ հաւաքականութիւններ առաջնորդած, որբախնամ առաքելութեան մէջ ներգրաւուած ու բարեսիրական արարքներով մայրական ծառայութիւն մատուցած նուիրեալները։

Այս օրերուն, երբ «մայրերէն» ետք կը նշուին նաեւ «հայրերու» եւ «երեխաներու» նուիրուած տօները` հարկ կը զգանք նախ եւ առաջ մտածելու եւ յիշելու ճակատագրի եւ պայմաններու բերումով իրենց կեանքը «տարբեր» ձեւով  ապրող էակները, որոնք իրենց ապրած ամէնօրեայ տառապանքներով ու դժուարութիւններով հանդերձ կը փորձեն լուսաւորել մեր կեանքը եւ իրենց սեփական օրինակով փայփայել յոյսը, որ շատերու մօտ երբեմն ակամայ չքացած է:

Լրագրող Շողեր Գառնէշեան-Մխճեան իր «մայր կայ, մա՛յր ալ կայ…» շարքով կ՛անդրադառնայ երկու «տարբեր» մայրերու, որոնք իրենց իւրայատուկ եւ ուսանելի օրինակով շատ բան ունին տալիք մեր ընկերութեան:

Ստորեւ նախ  ծանօթանանք Թամար Ինճէեան Թաշճեանին:

Թամար Ինճէեան – Թաշճեան. «Կամքս եւ մտքիս ուժը յաղթեցին ֆիզիքական տկարութեանս»։

Թամար Ինճէեան Թաշճեան ծնած է 1970-ին, Այնճար։ Յաճախած է տեղւոյն Ազգ․ «Յառաջ – Գ․ Կիւլպէնկեան» վարժարանը։ Համալսարանական ուսումը ստացած է Լիբանանի Պետական Համալսարանին մէջ (Զահլէ), տիրանալով Պսակաւոր Արուեստից վկայականի՝ անգլերէն լեզուի ուսուցում եւ թարգմանութիւն (English literature teaching and translation) մասնագիտութեամբ։

Թամար Ինճէեան- Թաշճեան ունի առողջական յատուկ կացութիւն մը, որ կը բնութագրուի իբրեւ «Սերեպրըլ Փալսի»–Cerebral  Palsy: Այս հիւանդութիւնը  ի ծնէ է եւ կը պատճառէ քալելու դժուարութիւն-կաղութիւն։

Թամարը՝ Յովհաննէս եւ Ալիս Ինճէեաններու 4րդ՝ կրտսերագոյն զաւակն է, որ նաեւ ունեցած է իրմէ մեծ երկու եղբայրներ եւ քոյր մը:

«Կազմաւորմանս վրայ մեծ ազդեցութիւն ունեցած են եղբայրս եւ քոյրս, որոնք երկուքն ալ մահացած են: Եղբայրս՝ Պետիկ Ինճէեան (ծնողքիս անդրանիկ զաւակը) եղած է ազգային-գաղափարական դաստիարակութեամբ կերտուած գործունեայ կուսակցական-միութենական  երիտասարդ մը՝ անդամակցելով Հ.Յ.Դ Լ.Ե.Մ.-ի եւ Հ.Մ.Ը.Մ.-ի: Ան նաեւ եղած է Հ.Մ.Ը.Մ.-ի մարզիկ (ֆութպոլիստ) եւ մարզիչ: Հայ Դատի հետապնդման ճամբուն վրայ Միջազգային ընտանիքի ուշադրութիւնը գրաւելու եւ Թուրքիան զգաստութեան հրաւիրելու նպատակով ծրագրուած «զինեալ պայքար»-ի ծիրէն ներս գործուղղուած է Ֆրանսա, զինեալ գործողութիւն մը կատարելու համար Փարիզի թրքական դեսպանատան դէմ: Ան սակայն ռումբի պատրաստութեան ժամանակ նահատակուած է: Ես շատ փոքր էի այդ ատեն, հազիւ 5 տարեկան, սակայն եղբօրս մասին շատ բան լսած եմ քրոջմէս՝ Անիէն, որ տան միջնեկն էր: Եղբայրս զիս կ՛անուանէր «աղուոր»: Բնաւ չեմ մոռնար եղբօրս որոշումը, որ զիս առաջնորդած էր մանկապարտէզ, ուրկէ ընթացք առաւ կեանքը դիմագրաւելու վճռակամութիւնս, հակառակ ունեցած ֆիզիքական դժուարութիւններուս:

Քոյրս՝ Անի Ինճէեան, իր կարգին, մեծ դեր ունեցած է դաստիարակութեանս եւ կազմաւորմանս մէջ` փորձելով դառնալ հայելի մը, որ կ՛արտացոլայ թէ՛ ազգային եւ թէ՛ մարդկային արժանիքներ: Ան եւս եղած է գործունեայ կուսակցական եւ միութենական անդամ, սակայն չափազանց ծանր տանելով եղբօրս մահը, վարակուած է քաղցկեղէ, որ դժբախտաբար զինք եւս խլեց մեզմէ, երբ 13 տարեկան էի: Անոնց բացակայութիւնը մինչեւ այսօր կը զգամ կեանքիս մէջ»:

Կ՛ուզեմ նաեւ աւելցնել, որ Պետկէն փոքր (Անիէն մեծ) եղբայր մըն ալ ունեցած եմ՝ Մովսէս, որ ծնելէս առաջ մահացած է, որսի ընթացքին պատահած արկածի մը հետեւանքով»:

Թամար Ինճէեան – Թաշճեան հակառակ իր ֆիզիքական դժուարութիւններուն եւ յատուկ կարիքներու տէր անձ մը ըլլալուն ունեցած է նաեւ ծնողքին նեցուկը եւ քաջալերանքը կոտրելու բոլոր արգելքները եւ «կարծրատիպերը» եւ համարկուելու իրմէ «տարբեր» շրջապատին հետ եւ ըլլալու ընկերութեան մէկ «պարզ ու սովորական» անդամը:

«Ծնողներս միշտ քաջալերած են զիս համարկուելու ընկերութեան մէջ։ Անոնք ճիգ չեն խնայած որ կրթութիւն ստանամ եւ նոյնիսկ համալսարան յաճախեմ, որովհետեւ երբ միտքը փայլուն է, ֆիզիքական տկարութիւնը չի կրնար արգելք հանդիսանալ նպատակներու իրագործման»։

Երբ ան Զահլէի Պետական Համալսարանը կը յաճախէր, հայրը՝ ամէն օր իր ինքնաշարժով զինք Այնճարէն Զահլէ կը տանէր եւ մինչեւ բոլոր դասերը աւարտելը, համալսարանի պահակ – դռնապանին յատուկ սենեակը իրեն կը սպասէր։ 1997-ին համալսարանը աւարած է պատուոյ յիշատակութեամբ, որովհետեւ կը սիրէր սորվիլ եւ միշտ ըլլալ կամքի տէր՝ նպատակներուն հասնելու համար։

Խօսելով իր գործի ասպարէզին մասին, Թամար Ինճէեան – Թաշճեան կը նշէ.-«Համալսարանական ուսումս աւարտելէ ետք, երկու տարի աշխատեցայ Այնճարի Հայ Աւետարանական համայնքին հովանիին տակ գործող գիշերօթիկի հիմնարկէն ներս իբրեւ ուսուցչուհի, ապա 19 տարի ծառայեցի Ազգ․ «Յառաջ – Գ․ Կիւլպէնկեան» վարժարանին մէջ իբրեւ օգնական քարտուղարուհի»։

2008-ին կ՛ամուսնանայ Լիբանանի մարաթոնի ախոյեան ՝ մարզիկ Լեւոն Թաշճեանի հետ։ Բնականաբար իրենց պատմութիւնը մեծ աղմուկ կը բարձրացնէ:

Ըստ իր պատմածներուն, նոյնիսկ Լիբանանի Թեմի օրուայ առաջնորդ սրբազանը իրեն հարց տուած է, թէ ինչպէ՞ս պիտի ըլլայ իրենց կեանքը, երբ ինք այդքան «կամաց» կը քալէ, իսկ Լեւոնն ալ «արագ» կը վազէ, իսկ ինք ալ պատասխանած է ըսելով, թէ իրենք այդ մէկը կը համադրեն այսինքն՝ «կամացին» եւ «արագին» միջեւ կը համաձայնին։ Եւ իրաւամբ ալ հետագային սրբազան հայրը եղաւ վկան ու ականատեսը այս  հիանալի հայ ընտանիքին։

Թամար-Լեւոն ամոլը 2013-ին ունեցան եռեակ զաւակներ՝ երկու աղջիկ եւ մէկ մանչ` Անի, Արին եւ Պետօ։

«Մենք ամէն ջանք ըրինք որ անոնք մեծնան հայկական մաքուր ոգիով», կը նշէ ան եւ կ՛աւելցնէ .-

«Երեխաներուս համար վստահաբար դժուար էր տեսնել միւս մայրերէն «տարբեր» մայր մը։ Սակայն իրենք վարժուեցան «իմ» տեսակիս։ Ես ամէն ձեւով կ՛օգնեմ իրենց՝ դասեր, դաստիարակութիւն, խրատ, եւ այլն, բայց երբեմն զերծ կը մնամ ֆիզիքական մեծ ջանքեր պահանջող գործերէ, որոնց մեծ մասին պարտականութիւնը կ՛իյնայ ամուսինիս ուսերուն։ Մեր այս իւրայատուկ դրութիւնը նաեւ որոշ պատասխանատուութիւններ դրած է մեր զաւակներուն վրայ եւ որոնք գիտակից կերպով կ՛ընկալեն այդ բոլորը, եւ բնականաբար ինքնավստահ կը մեծնան։ Մենք ամէն ինչ կը բացատրենք մեր զաւակներուն, կը խօսինք անոնց հետ տարբեր նիւթերու մասին, եւ մանաւանդ զանոնք կը մարզենք դիմագրաւելու կեանքի դժուարութիւնները եւ մանաւանդ լաւը եւ բարին լաւապէս ճանչնալու հմտութիւնները, որպէսզի ի վերջոյ ըլլան տիպար քաղաքացիներ։

Լիբանան ծնած ըլլալով, վստահաբար շատ դժուարութիւններու հանդիպած է կեանքին մէջ։

«Նման երկրի մը մէջ յատուկ կարիքներու տէր անձի մը կամ յատկապէս իմ պարագաս ունեցողներուն համար կացութիւնը կ՛ըլլայ աւելի ծանր, որովհետեւ հանրային համապատասխան փոխադրամիջոցներ չկան, բժշկական որոշ կարելիութիւններու պակաս կայ, նաեւ կան զանազան արգելքներ։

Կրնամ ըսել, որ իմ կամքս եւ մանաւանդ մտքիս ուժը յաղթեցին ֆիզիքական տկարութեանս։ Նաեւ շնորհիւ ծնողքիս, ամուսինիս եւ շրջապատիս, կրցայ գոյատեւել եւ ըլլալ այս ընկերութեան մէջ ընդգրկուած մարդ էակ մը։ Շատ բախտաւոր եմ, որ նաեւ դարձայ մայր մը, որ կը ջանայ իր զաւակները կրթել եւ կերտել որպէս հայ անհատներ», կ՛եզրափակէ ան:

«Կը մտածեմ, ուրեմն կա՛մ» նշանաւոր այս խօսքը կը պատկանի ֆրանսացի փիլիսոփայ Ռընէ Տեքարթի: Իր այս հաստատումով, Տեքարթ կ’արտայայտէ հիմնական սկզբունք մը իր փիլիսոփայական հետազօտութեան մէջ՝ գիտելիքի, գոյութեան եւ իրականութեան էութեան մասին: Ան շեշտը կը դնէ թերահաւատութեան վրայ իբրեւ քննական մտածողութեան մեթոտ եւ անհատները կը մղէ կասկածելու ամէն բանի մասին, մինչեւ որ տրամաբանուած պրպտումի եւ վերլուծութեան միջոցով կարելի ըլլայ հասնիլ անհերքելի ճշմարտութիւններու:

Տեքարթ իր փիլիսոփայական հետազօտութիւնը կը սկսի` կասկածելով ամէն ինչի, որ ինք կը հաւատայ թէ ճշմարիտ է, ներառեալ իր զգայարանքները եւ արտաքին աշխարհը: Ան կը կասկածի, թէ արդեօք կրնա՞յ վստահիլ իր սեփական ըմբռնումներուն, որոնք կրնան խաբել զինք: Այսուամենայնիւ, Տեքարթ կը գիտակցի, որ եթէ նոյնիսկ իր զգայարանքները խաբեն զինք, ան չի կրնար կասկածիլ այն իրողութեան, որ ինք կը կասկածի: Այլ խօսքով, նոյնիքն այդ կասկածելու կամ մտածելու արարքը կը վկայէ իր գոյութեան մասին. «կը մտածեմ, ուրեմն կա՛մ»:

Ինչո՞ւ այս յիշեցումը Տեքարթի մտածումներուն մասին:

Ընկերային ցանցերու աճը պատճառ դարձած է տեղեկութեան եւ տեղեկատուութեան աննախընթաց հասանելիութեան, սակայն ան նաեւ թափ տուած է կեղծ լուրերու եւ ապատեղեկատուութեան լայն տարածումին: Այս յօդուածով մենք պիտի փորձենք ուսումնասիրել քննական մտածողութեան կարեւոր դերը՝ թուայնացած աշխարհին մէջ կարենալ նաւարկելու, կեղծ լուրեր բացայայտելու ու անոնց դէմ պայքարելու եւ ընդհանրապէս լրատուական գրագիտութիւնը խթանելու գործին մէջ: Քննական մտածողութիւն զարգացնելով, անհատները կրնան ազդու կերպով նպաստել ապատեղեկատուութեան դէմ պայքարին:

Կանխատրամադրուածութիւն եւ կողմնակալութիւն

Քննական մտածողութիւնը կ’օգնէ մեզի ճանչնալու եւ շրջանցելու կողմնակալ լուրերու թակարդը: Մենք յաճախ կ’ուզենք տեսնել կամ կարդալ լուրեր ու զանոնք մեկնաբանել՝ մեկնելով մեր նախօրոք գոյութիւն ունեցող համոզումներէն կամ նախապաշարումներէն: Մեր ուզածը կ’ուզենք լսել: Ընկերային ցանցերու հարթակներ (դասական մետիան եւս) յաճախ կը ստեղծեն նման միջավայրեր, ուր հրամցուած լուրերը կ’ըլլան համահունչ մեր տեսակէտներուն` ամրապնդելով մեր կողմնակալութիւնը եւ մեզ դարձնելով ենթակայ կեղծ լուրերու, որոնք կը հաստատեն գոյութիւն ունեցող մեր նախատրամադրուած համոզումները: Այս պարագային դժուար թէ կարենանք զանազանել կեղծ լուրը իրաւէն: Շատ յաճախ կը լսենք «ես միայն այս կայքէջին կը հետեւիմ», կամ «միայն այս թերթը կը կարդամ», յաճախ նաեւ մէկը միւսը կը յանդիմանէ. «ուրիշ կայան չգտա՞ր դիտելիք»: Երբ ըլլանք կանխատրամադրուած՝ բնականօրէն նաեւ պիտի հաւատանք, կամ աւելի ճիշդ պիտի ուզենք հաւատալ մեզի հրամցուած կեղծ լուրերուն: Քննական մտածողութիւն զարգացնելով, մենք կրնանք գիտակցիլ մեր կողմնակալութեան, փնտռել տարբեր աղբիւրներ եւ առարկայականօրէն գնահատել փոխանցուած տեղեկութիւնը՝ նուազեցնելով կողմնակալութեան ազդեցութիւնը:

Աղբիւրներու եւ վստահելիութեան գնահատում

Քննական մտածողութիւնը մեզի կը տրամադրէ միջոցները՝ գնահատելու աղբիւրներու արժանահաւատութիւնն ու հաւաստիութիւնը ընկերային ցանցերու այս դարաշրջանին: Կեղծ լուրերը յաճախ կը ծագին չստուգուած կամ կասկածելի աղբիւրներէ, որոնք նախատեսուած են խաբելու կամ նախատրամադրելու ընթերցողը, ակնդիրն ու ունկրդիրը: Քննական մտածողութեան կիրարկումով՝ կրնանք արժեւորել աղբիւրներուն հեղինակութիւնն ու տրամադրած ապացոյցները: Քննական մտածողութեամբ, մենք կրնանք փնտռել հեղինակաւոր աղբիւրներ եւ ստուգել փաստերը՝ ապահովելու տարածուող տեղեկութեան ճշգրտութիւնն ու հաւաստիութիւնը:

Քննական մտածողութիւնը կ’ենթադրէ վերլուծել տեղեկութիւնը կամ փոխանցուած լուրը, կասկածի տակ առնել ենթադրութիւնները, նկատի առնել բազմաթիւ հաւանականութիւնները եւ ըստ այնմ եզրակացնել տրամաբանօրէն: Ընկերային ցանցերու լրատուական աղբիւրները գնահատելու ատեն, պէտք է նկատի առնել հեղինակին անցեալնն ու փորձառութիւնը, անոր հաւանական կողմնակալութիւնը եւ տրամադրած փաստերը: Լուրի մը հաւաստիութիւնը ընդունելու համար՝ շատ կարեւոր է հեղինակութիւնն ու վստահելիութիւնը հարթակին կամ կայքէջին, ուր լուրը կամ տեղեկութիւնը կը տարածուի:

Ընկերային ցանցերու հարթակները կրնան արագօրէն տարածել չստուգուած լուր մը՝ պատճառ դառնալով ապատեղեկատուութեան: Քննական մտածողութիւնը մեզի կարելիութիւն կու տայ քննադատաբար վերլուծելու լուրը՝ բացայայտելով տրամաբանական սխալները եւ անհամապատասխանութիւնները: Կեղծ լուրերը յաճախ կը հիմնուին զգացական կոչերու, զգայականութեան եւ մոլորեցնող փաստերու վրայ` հանրային կարծիքը շեղելու համար: Քննական մտածողութեամբ՝ կրնանք հարցականի տակ առնել վերնագիրները, քննարկել տրուած ապացոյցները եւ փոխանցուած լուրը դիտարկել աւելի լայն շրջագիծի մը մէջ: Այս ձեւով կարելի կ’ըլլայ փաստերը անջատել կարծիքներէն եւ բացայայտել ապակողմնորոշող տեղեկութիւնը: Տակաւին, ստուգուած տեղեկութեան մը բաժնեկցութիւնը ուրիշներու հետ եւ զանոնք մղելու որ նոյնը ընեն, կը նպաստէ աւելի վերահասու եւ հաւաստի թուայնացած միջավայրի մի ստեղծումին:

Լրագրագիտութեան խթանում

Քննական մտածողութիւնը հիմնական դեր կը խաղայ առարկայական նաեւ լրագրագիտութեան խթանումին: Քննական մտածողութեան հմտութիւններ զարգացնելով՝ կրնանք վերծանել լուրերու, ծանուցումներու եւ ընկերային ցանցերու գրառումներուն շարժառիթներն ու հաւանական կողմնակալութիւնը: Այդ ձեւով կը դառնանք տեղեկութեանց եւ լուրերու աւելի խորաթափանց հետեւողներ՝ վստահելի լրագրութիւնը զատորոշելով զգայացունցէն եւ ապակողմնորոշողէն: Քննական մտածողութեան ճամբով լրագրագիտութեան խթանումը կը նպաստէ գիտակից հասարակութեան մը ստեղծումին, որ կասկածով կը մօտենայ հրամցուած լուրերուն եւ ի վերջոյ սուտը, կեղծը կը զանազանէ իրաւէն:

Եզրակացնելու համար, պէտք է ընդունինք, որ քննական մտածողութիւնը կարեւոր զէնք մը կը հանդիսանայ ընկերային ցանցերու եւ դասական մետիայի ճամբով տարածուած կեղծ լուրերուն դէմ:

Վերադառնալով Տեքարթին, ճշմարտութեան հասնելու համար, անհրաժեշտ է կասկածիլ ու հարցադրել, իսկ մէյ մը որ կասկածինք՝ քիչ մը վերլուծելով եւ քիչ մը պրպտելով ու փաստեր գտնելով՝ իրականութիւնը կը դառնայ հասանելի: Անշուշտ քննական մտածողութեան կիրարկումը չի սահմանափակուիր լրատու միջոցներով: Անոր կիրարկումը կարեւոր է նաեւ կրթութեան ու դպրոցներու, քաղաքական կուսակցութիւններու եւ ղեկավարութեան, սեռային, ընկերային ու ցեղային խտրականութեանց, գիտութեանց եւ առօրեայ մեր կեանքի բազմաթիւ այլ ոլորտներուն մէջ:

Հեղինակ՝ Քարէն Բարսեղեան

 Մինչեւ մօտիկ անցեալ,  նոր թատերախաղի մը ներկայացման լուրը լիբանանահայութեան մէջ մեծ խանդավառութիւն կը ստեղծէր, խօսակցութեան նիւթ կը դառնար ու կը քննարկուէր խաղարկութիւնը, նիւթը, բեմայարդարումը, տպաւորութիւնները եւ այլն:  Իսկ մեծ ընդունելութիւն ստացած թատրոնի մը տեւողութիւնը կ’երկարէր քանի մը շաբթուայ եւ նոյնիսկ ամսուայ վրայ: Երբեմն մեծ յաջողութիւն գտած ներկայացումը հրաւէր կը ստանար այլ երկիրերու մէջ հանդէս գալու:

Թէեւ վերջին տարիներուն Լիբանանի մէջ թատրոնը որոշապէս նահանջեց գորոնաժահրի եւ տնտեսական ու քաղաքական տագնապներու պատճառով, որոնք անդամալուծեցին գաղութային կեանքը, իսկ միւս կողմէ նորանոր բազմաթիւ հետաքրքրութիւններ, ինչպէս՝ ընկերային ցանցերը պատճառ դարձան մասնաւորապէս երիտասարդ խաւին մշակութային կեանքէ հեռացման, այսօր խրախուսելի է վերազարթնումի նշաններ տեսնել լիբանանահայ մշակութային կեանքին մէջ:

Երկար ընդմիջումէ ետք, վերջերս ուշագրաւ է տեսնել լիբանանահայ բեմին վերակենդանացումը՝ տարբեր ճաշակներ գոհացնող շարք մը ներկայացումներով. թատերասէր հանրութեան կը հրամցուին տարբեր ճաշակի, իւրայատուկ ոճով և բարձրորակ բեմադրութիւններ։ Արուեստասէր հանրութիւնը այսօր կրնայ իր հոգեկան սնունդի ծարաւը յագեցնել եւ ոգեւորուիլ տեսնելով երիտասարդ տաղանդաւոր արուեստագէտներու նոր իրագործումները, եռանդն ու կորովը։

Ի՞նչ մարտահրաւէրներ կը դիմագրաւէ այսօր ընդհանրապէս մեր մշակութային եւ մասնաւորաբար թատերական կեանքը: Տնտեսական տագնապ դիմագրաւող եւ առօրեայ բազմաթիւ մտահոգութիւններ ապրող հանրութիւնը որքանո՞վ պիտի ուղղուի դէպի թատերասրահ:

Նման հացումներուն պատասխան գտնելու եւ ընդհանրապէս լիբանանահայ թատրոնի վերածաղկման հեռանկարներուն մասին խօսելու նպատակով, ուղղակի դիմեցինք բեմադրիչներ Յարութ Գնդունիի, Վաչէ Տօնէրեանի, Յակոբ Տէր Ղուկասեանի եւ Սուրէն Խտշեանի, որոնց արտայայտած միտքերը կու տանք ստորեւ:

Յարութ Գնդունի` Լիբանանահայ անհատական «Մհեր Մկրտիչեան»ի անուան թատերախումբի ղեկավար ու բեմադրիչը, ըսաւ. «Ես կը հաւատամ, որ Լիբանանահայութեան մօտ հանդիսատեսի տագնապ չկայ, այնքան ատեն որ որակաւոր, տպաւորիչ եւ նորութիւն բերող հետաքրքրական թատերախաղ մը կը ներկայացուի. անկախ նիւթէն թէ տեսակէն, անպայմանօրէն կը գնահատուի բոլոր տարիքի հանդիսատեսներու կողմէ։ Ես կը ջանամ ամենայն բծախնդրութեամբ ներկայացնել ամէն տեսակի թատրերգութիւններ, ինչպէս`կատակերգութիւն, տրամա թէ օտար լեզուներէ ամձամբ թարգմանած թատերախաղեր։ Այսօր միայն նիւթականն է հրամայականը, որ կ’իշխէ կացութեան վրայ։ Նախապէս ծախսերը հոգալու համար կ’ապաւինէինք ծանուցումներու, սակայն այսօր տնտեսական տագնապին հետեւանքով, բաւական պակսեցան ծանուցումները։ Իսկ անձնական նուիրատուներու օժանդակութիւնը թէեւ որոշ չափով կ’օգնէ  նուազեցնելու նիւթական բեռը, սակայն չի ծածկեր մեր ամբողջական ծախսերը: Հետեւաբար, եթէ պէտք ըլլայ, կը փորձենք անձնական միջոցներով տոկալ յաղթահարելու այս նեղ կացութիւնը, ինչպէս օրինակ կը փորձենք ելոյթներու թիւը նուազեցնել։ Անդին, նկատի առնելով արուեստի ծարաւ հանրութեան պահանջը և անոնց նիւթական դժուարութիւնները, ըստ այնմ մատչելի տոմսեգիներ որոշած ենք, իսկ ներկայ գտնուելու փափաք ունեցող արուեստասէր ուսանողները քաջալարելու յատուկ սակ մը նշանակած ենք։ Կը մնայ ընկերային ցանցերու միջոցով երիտասարդ դերակատարներ ներգրաւելու ճիգը ու զանոնք մարզելու տքնաջան աշխատանքը, որպէսզի միասնաբար կատարելապէս յաջողինք վառ պահելու Լիբանանահայ թատրոնը։»

«Մհեր Մկրտիչեան»ի անուան թատերախումբը մօտ օրէն կը ներկայացնէ Մարք Քամոլեթթիի “Դուռէ դուռ” կատակերգութիւնը, որ 55 երկրներու մէջ բեմ բարձրացած է “Boeing Boeing” խորագրով (16-17-18 Յունիս):

Հ.Բ.Ը.Մ.ի Վահրամ Փափազեան թատերախումբի բեմադրիչ Վաչէ Տօներեան. «Թատրոնի պատկերը 70-80-ական թուականներուն բոլորովին տարբեր էր, հետզհետէ սկսաւ փոխուիլ, իսկ այսօր կը գտնուի բոլորովին ուրիշ հանգրուանի մը առջեւ, որ շատ դժուար է ու մտահոգիչ, որովհետեւ մարտահրաւէրները բազմաթիւ են. մասնաւորապէս ֆինանսական հարցերը խիստ կը սպառնան Լիբանանահայ  թատերական կեանքին: Ժողովուրդը ունի կենցաղային դժուարութիւն, միեւնոյն ժամանակ  տարուած է առօրեայ կեանքով ու համացանցով, որ ինքնին համաշխարհային շարժում մըն է եւ լուրջ աշխատանք կը պահանջէ թատերասիրութեան վերադարձնելու հանրութիւնը։ Սակայն, միութենական օժանդակութեամբ հսկայական աշխատանք կը կատարուի վերականգնելու թատրոնը: Տրամադրուած է յատուկ պիւտճէ մը` դասաւորելու եւ ներկայացնելու թատերական գործեր`առանց շահ մը ձեռք ձգելու ակնկալութեան։ Բայց եւ այնպէս պայման է արուեստը գնահատող թատերասէրներու ներկայութիւնը խթանող միջոցառումներ որդեգրել։ Հետեւաբար, ներկայ պայմաններուն առընչուած իրողութեան հետ քայլ պահելով, կը փորձենք աւելի հետաքրքրական ու ժողովրդականութիւն վայելող կատակերգութեան դիմելու և ըստ այնմ տրամադրութիւնները փոխելու։ Նկատի առնելով տնտեսական տագնապին յառաջացուցած վերիվայրումները, հասարակութեան մատչելի սակ մը որոշուած է։ Իսկ դերակատարներու թէ քուլիսի աշխատակիցներու անսակարկ ջանքին փոխարէն, միութիւնը յանձն առած է փոխադրածախսերը հոգալ, սակայն կ’առաջարկեմ նկատի առնուին նաեւ անոնց անձնուէր զոհողութիւնը եւ փոքրիկ պատուեգին մըն ալ տրամադրել»։

Վաչէ Տօներեանի բեմադրութեամբ, ՀԲԸՄ-ի «Վահրամ Փափազեան» թատերախումբը կը ներկայացնէ Ժորժ Ֆէյտոյի «Կասկածը Կնոջ Մտքին մէջ» կատակերգութիւնը 26-27-28 Մայիսին, ինչպէս նաեւ՝ 2-4 Յունիսին:

Գասպար Իփեկեան թատերախումբի բեմադրիչ Յակոբ Տէր Ղուկասեան. «Հայկական թատրոնը որոշ պարտականութիւն մըն է Լիբանանահայ գաղութը աշխոյժ պահելու։ Այսօր որեւէ ելոյթէ առաջ բեմայարդարման, դիմայարդարման ու զգեստներու ծախսերը հոգալու հեռանկարով կ’ապաւինինք արտերկրի խանդավառ ու թատերասէր անհատական նուիրատուներու թէ միութիւններու օժանդակութեանց։ Իսկ հանրութեան համար ճշդուած են խորհրդանշական չնչին սակեր։ Դերակատարները բոլորը կամաւոր են, որովհետեւ համոզուած են թէ մշակութային գործ մը կը կատարեն. անոնք սիրայօժար ամէն ճիգ կը թափեն եւ իրենց թանկարժէք ժամերը կը տրամադրեն։ Հակառակ անոր որ երիտասարդութիւնը հեռացած է թատրոնէն եւ հանդիսատեսներու թիւը պակսած է, սակայն համոզուած եմ որ թատրոնը այն արուեստն է որ չի մեռնիր, որովհետեւ սրահի մէջ կենդանի ներկայացման ուժն ու հաղորդակցութիւնը ներկայ հանրութեան հետ իւրայատկութիւն մըն է, որ անբաղդատելի է սինեմայի թէ որեւէ ուրիշ արուեստի հետ։ Թատրերգութեան սկզբունքը հետաքրքրական եւ լաւ գործ մը հրամցնելն է, իսկ նիւթը կարելի է անցեալի թէ այժմէական մարդկային զգացումներ արտայայտող ու յուզող հարցեր ներկայացնել։»

 Սուրէն Խտըշեան, Լիբանանահայ անձնական թատերախումբի ղեկավար ու բեմադրիչ. «Անցեալին անձնապէս կը տրամադրէի պէտք եղած պիւտճէն`հոգալու թատրերգական ծախսերը, բայց այսօրուայ պայմաններուն անհրաժեշտ է հովանաւորի մը աջակցութիւնը։ Լիբանանահայ գաղութին թիւը պակսած է, ինչ որ ինքնաբերաբար իր ազդեցութիւնը կը ձգէ թատրոնին վրայ՝ հանդիսատեսներու թիւը  նուազելով։ Համոզուած եմ թէ անպայմանօրէն վարձատրուելու է դերակատարը, ինչպէս նաեւ`քուլիսի բոլոր աշխատակիցները. իրենց ժամանակը տրամադրելուն եւ մշակութային ծառայութեան փոխարէն գնահատուիլը հաճոյք մը կը պատճառէ անոնց, նոյնիսկ եթէ չնչին գումար մըն ալ ըլլայ այդ մէկը։ Այն անձը որ թատրոնը կը սիրէ հրաւիրատոմս չի սպասեր, այլ կ’ուղղուի դէպի տոմսարկղ և խանդավարութիւնը հոնկէ կը սկսի։ Ուստի տոմսեգիները ճշդուած են շատ տրամաբանական չափանիշով։ Թատերական գործը ծաղկեփունջ մըն է, որ կը հրամցուի հանդիսատեսին`անկախ տեսակէն, թէ կատակերգութիւն է, սարսափազդու թէ տրամա,  պէտք է  ըլլայ զուարճալի, գրաւչութիւն ունենալու ու վայելելու հանդիսատեսին արժեւորումը։ Ես կը փափաքիմ աւելի երիտասարդութիւն տեսնել սրահին մէջ, որովհետեւ անոնցմէ պիտի ելլեն նոր դերասաններ ու բեմադրիչներ ու լիբանանահայ թատրոնի շղթան պիտի շարունակուի այս ձեւով։»

Սուրէն Խտըշեան վերջերս բեմադրեց Սիւզըն Հիլի «Սեւազգեստ Կինը» (20-21 Մայիս, Յակոբ Տէր Մելքոնեան Թատերասրահ), իսկ շուտով բեմ կը հանէ Անդրանիկ Ծառուկեանի «Մանկութիւն չունեցող մարդիկ»ը, 24 Յունիսին, Կիպրոսի մէջ:

Սփիւռքահայութեան բաբախող սիրտն է Լիբանանը. թէեւ ան կ’անցնի մութ փապուղիէ մը, սակայն լոյսը արդէն սկսած է երեւիլ։ Լիբանանահայութեան աշխոյժ եւ ձեռներէց երիտասարդութիւնը հետամուտ է վերականգնելու մշակութային կեանքը։ Մանաւանդ թատրոնի այս օրերու խանդավառութիւնը սրահներէ ներս փաստ մըն է, թէ զարթօնքի նոր շրջան մը կը սկսի լիբանանահայութեան համար։

Վարձքը կատար իրենց մասնակցութիւնը բերող մշակոյթի բոլոր գործիչներուն։

 

 

«Անոնց, որոնք կամքը ունին փոխուելու, ընկերային-հասարակական պատնէշներէն անդին մտածելու, իրենց երազանքներու ճամբով երթալու եւ ապրելու հաւասարութեան, արդարութեան եւ ազատութեան մէջ»։  

Գալուստ Կիւլպէնկեան հիմնարկութեան հովանաւորութեամբ այս տարի լոյս տեսան Զարմանահրաշ Հայ Կիներ խորագրեալ մանկական գիրքի արեւմտահայերէն եւ արեւելահայերէն տարբերակները: Շուտով անգլերէնն ալ լոյս պիտի տեսնէ: Գիրքի համահեղինակներն են Գայանէ Աղաբալեան եւ Էլմիրա Այվազեան. վերջինիս հետ  լրագրող Շողեր Գառնէշեան-Մխճեանի կատարած հարցազրոյցը կը ներկայացնենք ստորեւ:

—————————————————————————————————————————————–

Հարցում. Ինչպէ՞ս ծնաւ հայ կիներու մասին ուսումնասիրութիւններ կատարելու եւ ապա զանոնք գիրքի մը մէջ համախմբելու գաղափարը: Որքա՞ն ժամանակ խլեց աշխատանքային այս ամբողջ հոլովոյթը: 

Պատասխան . Գաղափարը ծնաւ համալսարանական ուսանող եղած ժամանակ, երբ ընկերուհիս՝ Գայիանէ Աղաբալեան, իր դասերէն մէկուն ընթացքին, առաջին անգամն ըլլալով լսեց Տիանա Աբգարի մասին։ Ոգեւորուած և ներշնչուած այս բացայայտումով, ան Տիանա Աբգարի մասին իր սորված եւ  ստացած տեղեկութիւնները կիսեց իմ եւ մեր միւս ընկերներուն հետ: Անմիջապէս մեր մէջ յառաջացաւ հարցում մը, թէ արդեօք մեր պատմութեան, գրականութեան, գիտութեան մէջ նման ի՞նչ կարկառուն կիներ կան, որոնց մասին բան չենք գիտեր։ Շուտով ունեցանք հայ կիներու հսկայ ցանկ մը, որուն մէջ ընդգրկուած անունները շատ կարեւոր աշխատանք կատարած են իրենց ոլորտին մէջ, եւ հետեւաբար, կարեւոր դերակատարութիւն ունեցած են նաեւ մեր պատմութեան մէջ, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով անոնց մասին չենք գիտեր։ Մենք մեծցած ենք սորվելով միայն երկու կիներու մասին. Սօսէ Մայրիկ՝ իբրեւ Սերոբ Աղբիւրի կինը եւ ուսումնասիրած ենք  Սիլվա Կապուտիկեանի այն բանաստեղծութիւնները, որոնք միայն մայրութեան մասին են։

Մինչ այդ, նոյն ատեն իմացած էինք  Good night stories for rebel girls մանկական գիրքին մասին եւ շատ հաւնած էինք անոր  գաղափարը։ Մեզի համար ատիկա եղաւ մեկնակէտ մը որոշելու գրել Good night stories for rebel girls-ի ձեւաչափով մանկական գիրք մը, որ կը պատմէր այն հայ կիներուն մասին, զորս պէտք է ճանչնանք եւ որոնց պատմութիւնները կրնան ոգեշնչել երեխաները, որոնք մեզի նման ունին կամ ունեցած են այդ ներշնչանքին պակասը։

Գիրքին գաղափարը ունենալուն պէս սկսանք աշխատիլ անոր վրայ: Ուսումնասիրական-հետազօտական ու ստեղծագործական աշխատանքները տեւեցին 4 տարի։

Այդ չորս տարիներուն ընթացքին կատարեցինք հսկայական ուսումնասիրական-հետազօտական աշխատանք մը` տեղեկութիւններ բացայայտելու այս կիներուն մասին և վստահ ըլլալու, որ մեր ձեռք ձգած բոլոր տեղեկութիւնները առաւելագոյն չափով ճշգրիտ են։ Աւելցնենք նաեւ, որ մանրակրկիտ աշխատանք կատարած ենք պատմաբաններու, կրթական մասնագէտներու եւ հոգեբաններու հետ` այս տեղեկութիւնները առաւելագոյն չափով հասանելի և մատչելի կերպով մատուցելու մեր թիրախային ընթերցողին։

Գիրքին մէջ ներառնուած տիպարներէն՝ ժամանակակից բոլոր կիներուն հետ ունեցած ենք հարցազրոյցներ, ինչպէս նաեւ պատմութիւններու եւ պատկերազարդումներու հանգրուանին սերտ կապի մէջ եղած ենք անոնց հետ, վստահ ըլլալու, որ ամէն բան նաեւ իրենց համաձայնութեամբ կատարուած ըլլայ:

Իսկ պատմական կիներու պարագային կատարած ենք արխիւային աշխատանք մը` կապ հաստատելով անոնց հարազատներուն եւ կենսագրագէտներուն հետ, որպէսզի այդ պատմութիւններն ու պատկերազարդումները դարձեալ հնարաւոր չափով ըլլան համապատասխան այս կիներուն ինքնութեան։

Հարցում. – Ինչո՞ւ միայն կիներ: Ինչպիսի՞ պատգամ մը կ՛ուզէք փոխանցել: Արդեօք մեր հայ իրականութեան կամ հասարակութեան մէջ տակաւին տիրապետո՞ղ է «հայրիշխանութեան» հասկացողութիւնը եւ արդեօք իբրեւ այդպիսին, ձեր այս նախաձեռնութիւնը «կարծրատիպեր» կոտրելու նպատակի՞ն կը ծառայէ: 

Պատասխան – Շատ փոքր տարիքէն կը սկսինք սորվիլ եւ ուսումնասիրել տղամարդոց մասին, որոնք անշուշտ ունեցած են շատ կարեւոր աշխատանք ու դեր իրենց ոլորտին մէջ։ Միաժամանակ մենք ուղղակի կ՛անտեսենք այն կիները, որոնք նոյնպէս ունեցած են կարեւոր ներդրում և ոչ պակաս արմատական դեր մեր կեանքերուն մէջ, բայց անոնք անտեսուած են եւ գրեթէ ոչ ոք  գիտէ անոնց մասին։ Այսպիսով կը նկատենք, որ մենք ոչ միայն կը կորսնցնենք մեր ժառանգութեան մեծ ու կարեւոր մէկ մասը, այլ նաեւ կ՛ունենանք սերունդներ, որոնք չունին ոեւէ կին ոգեշնչող իտէալ կամ աղբիւր։ Գիրքին մէջ որոշեցինք ներառնել միայն կիներ, որպէսզի բաւարար տեղ տանք ու լուսաբանենք այն կիները, որոնք դարեր շարունակ անտեսուած են եւ որպէսզի նաեւ բացայայտենք այն ժամանակակից կիները, որոնք մինչ այսօր  կը շարունակեն արարել և կոտրել կարծրատիպեր:

Բացի սեռերու շուրջ ձեւաւորուած կարծրատիպերը կոտրելէ, այս գիրքով նաեւ փորձած ենք կոտրել «յաջողութեան» գաղափարին շուրջ ձեւաւորուած կարծրատիպերը։ Գիրքին մէջ յաջողակ համարած ենք ոչ միայն պատմական կիներ, որոնք մեծ ներդրում ունեցած են իրենց ոլորտին մէջ, այլեւ այն կիները, որոնք կ՛ընեն այն ինչ կը սիրեն, հակառակ հասարակութեան ճնշումներուն եւ գոյութիւն ունեցող սահմանափակումներուն (կրնանք թուել քանի մը օրինակ՝ ճանապարհորդ, դհոլահար, հողագործ եւ այլն) ։ Ասիկա նոյնպէս շատ կարեւոր գաղափար մըն էր մեզի համար, որ մարդ կրնայ ըլլալ հասարակութեան շատ կարեւոր անդամ մը եւ ունենալ շատ կարեւոր աշխատանք մը` առանց նոյնիսկ հասնելու գրաւիչ տիտղոսներու կամ հարստութեան։

Այս երկու գաղափարները շատ կարեւոր էին հայրիշխանութեան դէմ պայքարելու համար, եւ կը յուսանք, որ այդ ուղղութեամբ որոշ տեսակէտներ կամ պատգամներ ալ կրցանք փոխանցել մեր ընթերցողին։

Հարցում. Եկէք անդրադառնանք գիրքի բովանդակութեան. նախ խնդրեմ նշեցէք թէ քանի՞ հայ կին կը ներկայացնէք: Կարելի՞ է փակագիծերը բանալ ու ընդլայնուած ձեւով խօսիլ նաեւ ձեր «հերոսներուն» ընտրութեան համար որդեգրուած չափանիշերուն կամ հիմքերուն մասին:

Պատասխան –  Գիրքին հերոսներու ընտրութեան համար ունեցած ենք քանի մը չափանիշեր:

1. Ընտրուած կիները պէտք է ըլլային հայազգի։ Հակառակ անոր, որ ունինք կիներու առհասարակ ցած ճանաչելիութեան համաշխարհային խնդիր, սակայն նկատած ենք, որ այս խնդիրը շատ աւելի խոր է Հայաստանի եւ հայկական համայնքներուն մէջ։ Քանի որ գիրքը գլխաւորաբար թիրախ ունի հայ ընթերցողները, փորձած ենք կիսել պատմութիւններ, որոնք հնարաւոր չափով մօտ են ընթերցողին իրականութեան։ Ասիկա նաեւ մեզի եւ մեր ընթերցողին հնարաւորութիւն կու տայ ա՛լ աւելի լաւ ճանչնալու մեր ժառանգութիւնն ու ներկան, որոնք առանցքային են մեր զարգացման համար։
2. Պահած ենք մասնագիտութիւններու բազմազանութիւն։ Փորձած ենք կիսել առաւելագոյնս բազմատեսակ մասնագիտութիւններու տէր կիներու պատմութիւններ, որպէսզի ընթերցողը ունենայ ոգեշնչումի եւ ընտրութեան լայն պատկերացումներ` առանց սահմանափակուելու հասարակութեան կողմէ յառաջ բերուած «լաւ աշխատանքի» բնորոշումներով ։
3. Ընդգրկած ենք կիներ, որոնք կոտրած են կարծրատիպեր եւ հետեւած են իրենց երազանքին, հակառակ բոլոր ճնշումներուն։ Ասիկա կը վերաբերի թէ՛ պատմական, եւ թէ՛ ժամանակակից կիներուն։

Մեզի համար շատ կարեւոր էր ներառնել նաեւ ժամանակակից կիներ, որպէսզի անոնք ըլլան մեր ընթերցողին հնարաւոր չափով մօտ եւ նաեւ ի վերջոյ սորվինք գնահատել մարդիկը, որոնք դեռ կ՛ապրին եւ կը շարունակեն ստեղծել։

Հակառակ անոր, որ խստօրէն հետեւած ենք վերոյիշեալ կէտերուն, այդուհանդերձ մեր ընտրութիւնը ունեցած է նաեւ ենթակայական տարրեր, եւ կը յուսանք, որ հետագային կարելի կ՛ըլլայ ձեւով մը լուսաբանել նաեւ զարմանահրաշ այլ կիներ։

Հարցում. Ներկայիս ունինք գիրքին հայերէն տարբերակը (արեւելահայերէն եւ արեւմտահայերէն առանձին հարատարակութիւններով) եւ մօտ օրէն ան նաեւ լոյս կը տեսնէ անգլերէնով: Որո՞ւն ուղղուած է ան:

Պատասխան.-  Գիրքի գաղափարն ունենալու առաջին իսկ օրէն, անոր կապուած իւրաքանչիւր փոքր մանրամասնութիւն փորձած ենք նախատեսել այնպէս մը, որ գիրքը չընկալուի իբրեւ «գիրք՝ աղջիկներու համար»։ Գիրքին բովանդակութիւնը առանցքային գիտելիք կը փոխանցէ եւ որուն մասին պէտք է իմանան բոլորը` անկախ սեռէն։ Այլ խօսքով՝ որքան ալ կարեւոր, որ բոլորը իմանան տղամարդ գրողներու, արուեստագէտներու, գիտնականներու մասին, նոյնքան կարեւոր է տեղեկանալ կիներու մասին։

Հակառակ անոր, որ մեր նպատակային-թիրախային ընթերցողը 10+ տարեկաններն են եւ գիրքը կը նկատուի մանկական, մեր ներկայացուցած պատմութիւններուն մէջ ամէն մէկ բառ հիմնուած է հաւաստի տեղեկութիւններու վրայ եւ հոն երբեք չկան յօրինուած բաներ` նոյնիսկ գեղարուեստական նպատակներով։ Հետեւաբար, ասիկա կրնայ նաեւ ծառայել իբրեւ հաւաստի տեղեկութիւններու աղբիւր եւ նկատուիլ բացայայտումներով լեցուն ընթերցանութիւն՝ նոյնիսկ մեծերու համար։

Շատ կը կարեւորենք նաեւ գիրքին հասանելիութիւնը թէ՛ Հայաստանի եւ թէ՛ սփիւռքի հայ համայնքներուն մէջ։ Այս նպատակով գիրքին հրատարակումէն անմիջապէս ետք շրջագայեցանք Հայաստանի տարբեր մարզեր եւ այցելեցինք տարբեր դպրոցներ ու հասարակական կազմակերպութիւններ, որոնց նուիրեցինք գիրքերէն օրինակներ և ունեցանք հանդիպումներ ընթերցողներու հետ։ Գիրքը նաեւ ուղարկեցինք հայ համայնքներ ունեցող  շարք մը երկիրներ, ինչպէս նաեւ` հոն գործող կարեւոր կեդրոններ։ Այս նախաձեռնութիւնները շարունակական պիտի ըլլան եւ կը յուսանք, որ ժամանակի ընթացքին գիրքը աւելի լայն տարածում կը գտնէ։

Հոս կ՛ուզեմ նշել, որ մեզի համար առաջնահերթութիւն մըն  էր նաեւ ունենալ գիրքին արեւմտահայերէն տարբերակը, նախ՝ որպէս յարգանքի տուրք անոր մէջ ընդգրկուած այն կիներուն, որոնց մայրենի լեզուն եղած է ան եւ որպէսզի նաեւ զարգացնենք արեւմտահայերէն գրականությունը։

Հարցում. – Այս իւրայատուկ նախաձեռնութեան իրականացումը ձեր հետ միասին որո՞ւ կը պարտիք: Որո՞ւ հետ կ՛ուզէք կիսուիլ ձեր աշխատանքին արգասիքը եւ որո՞ւ կ՛ուզէք նուիրել զայն:  

Պատասխան .-  Այս գիրքը լոյս պիտի չտեսնէր առանց բազմաթիւ անհատներու աջակցութեան։ Մեր խորին գնահատանքը Գայիանէ Ղազարեանին՝ այս գիրքին պատմութիւններուն մէջ իր ունեցած հսկայական մասնակցութեան համար։ Երախտագիտութեամբ կը յիշատակենք Լիլի Աւետեանը, որ այս արկածախնդրութիւնը սկսաւ մեզի հետ։ Ի խորոց սրտէ շնորհակալութիւն կը  յայտնենք մեր հրաշալի պատկերազարդողներուն՝ Նուշ Պետրոսեանին եւ Արծրուն Գանջալեանին, որոնք ժամերով աշխատեցան մեզի հետ` քննարկելու համար իրենց պատկերազարդումներուն ամէնէն փոքրիկ մանրամասնութիւնները։ Շնորհակալութիւն նաեւ Արմինէ Սահակեանին` պատկերազարդումին իր մասնակցութեան համար։ Շնորհակալ ենք նաեւ Շաղիկ Շահինեան-Արծրունիի արեւմտահայերէնի թարգմանութեան և Մելանի Գլըճեանին՝ սրբագրական աշխատանքին համար։

Շնորհակալ ենք մեր խորհրդատուներուն՝ Տոքթ. Հուրիկ Ադդարեանին եւ Տոքթ. Մելիսսա Պիլալին, որոնց հետ երկու տարի շարունակ տնտղեր-քններ‚ հետազօտեր եւ խմբագրեր ենք իւրաքանչիւր պատմութիւն։ Շնորհակալական խօսք ունինք նաեւ Սիւզան Տաղլեանին, Միմի Ծառուկեա- նին, Տոքթ. Լեռնա Էքմեքճիօղլուին, Տոքթ. Ռոբերտ Սուքիասեանին եւ Տոքթ. Նետա Պեպիրօղլուին՝ իրենց մնայուն աջակցութեան եւ արժէքաւոր արձագանգին համար։ Մեծ շնորհակալութիւն այս գիրքին մէջ ներկայացուած կիներու ընկերներուն, կենսագիրներուն եւ պատմաբաններուն, որոնք մեր զարմանահրաշներուն կեանքին մասին արժէքաւոր մանրամասնութիւններ փոխանցեցին մեզի։

Մեծ ու սրտալի շնորհակալութիւն Քարէն Սմիթին, Հրանուշ Շահնազարեանին եւ Գալուստ Կիւլպէնկեան Հիմնարկութեան՝ իրենց նեցուկին համար եւ մեր բոլոր նուիրատուներուն, որոնց սրտաբուխ մասնակցութեամբ այս գիրքին հրատարակութիւնը կարելի դարձաւ։

Շնորհակալ ենք մեր ընտանիքներուն եւ մեր կեանքի ընկերներուն առաջին օրուընէ մեզի թեւ ու թիկունք ըլլալու համար։

Բայց բոլորէն աւելի եւ բոլորէն առաջ այս գիրքին մէջ ներկայացուած պատմական դէմքերէն իւրաքանչիւրին կ’ըսենք՝ շնորհակալութիւն մեզի ձեր աւանդածին համար, իսկ մեր ժամանակակիցներէն իւրաքանչիւրին կ’ըսենք՝ շնորհակալութիւն այսպիսի օրինակելի կերպարներ ըլլալու համար եւ շնորհակալութիւն, որ արտօնեցիք մեզի Ձեր պատմութիւնները պատմելու։

Իսկ գիրքը կը նուիրենք «Անոնց, որոնք կամքը ունին փոխուելու, ընկերային-հասարակական պատնէշներէն անդին մտածելու, իրենց երազանքներու ճամբով երթալու եւ ապրելու հաւասարութեան, արդարութեան եւ ազատութեան մէջ»։

Հարցում. – Փափաքողները գիրքը ինչպէ՞ս կրնան ձեռք ձգել :

Պատասխան . – Գիրքը այս պահուն հասանելի է Հայաստանի երեք յայտնի գրախանութներու ցանցերով՝ Բուկինիստ, Զանգակ և Էպիգրաֆ։ Գիրքը ձեռք բերելու համար կարելի է նաեւ գրել մեր ընկերային ցանցերու էջերուն՝ https://www.instagram.com/armenianwonderwomen/ եւ մենք կը կազմակերպենք եւ կը կատարենք գիրքին առաքումը։ Յոյսով ենք որ շուտով գիրքը ֆիզիքապէս նաեւ հասանելի կ՛ըլլայ Մ. Նահանգներու եւ Քանատայի մէջ. մենք արդէն իսկ աշխուժօրէն կ՛աշխատինք այդ ուղղութեամբ։

Հարցում.- Ի՞նչ են ձեր ապագայի ծրագիրները: Այս գիրքը շարունակութիւն պիտի ունենա՞յ:

Պատասխան .- Ներկայիս եւ յառաջիկային նոյնպէս մեր նպատակն է շրջագայիլ Հայաստանի մարզերը, հետագային ալ հաւանաբար սփիւռքի համայնքները։ Մարզային այցելութիւններու ժամանակ կը հանդիպինք աշակերտներու, ուսուցիչներու, ծնողներու, գրադարանավարներու եւ համայնքէն ներս աշխուժ գործունէութիւն ծաւալող այլ մարդոց հետ, կ՛ընթերցենք գիրքէն հատուածներ, կը խօսինք անոնց մասին եւ կը քննարկենք։ Որպէս մեր նախաձեռնութեան շարունակութիւն նաեւ կը ծրագրենք խորապէս աշխատիլ մեր կայքին վրայ armenianwonderwomen.com եւ հոն աւելցնել այս չորս տարիներուն ընթացքին մեր հաւաքած բոլոր նիւթերը։ Յոյսով ենք նաեւ որ ապագային առիթ կ՛ունենանք շարունակելու մեր այս աշխատանքը ու գրել գիրքին յաջորդ հատորները։

 

 

Իբրեւ թէ լիբանանեան թղթոսկիի արագընթաց արժեզրկման հետեւանքները սահմանափակելու եւ մասնաւորաբար շուկայի գիները հակակշռի տակ պահելու համար, կառավարութիւնը որոշում տուաւ տոլարացնելու ապրանքներու մեծ մասին վաճառքը: Երեւութապէս տրամաբանական, բայց խորքին մէջ այս որոշումը ոչ միայն ցոյց կու տար կառավարութեան անճարակութիւնը, բայց մանաւանդ անոր մեղսակցութիւնը վաճառական խաւին հետ: Այսօր, Լիբանանի վաճառականները շատ աւելի խօսք ունին շուկային կառավարման մէջ, քան նոյնիքն կառավարութիւնը: Հետեւաբար՝ տոլարով սղաճ եւ գիներու շահագործում բոլոր մարզերուն մէջ: Ինչպէս բացատրել, որ Լիբանանի մէջ արտադրուած ապրանքներ, ներառեալ դեղեր աւելի սուղ կը ծախուին քան ներածուածները:

Կ’ըսուի որ կարգ մը ապրանքներու գծով եւ վաճառականներու տիրապետութեան տակ, շուկան արդէն տոլարացած է 70 տոկոսով:

Կրթական մարզն ալ շուտով կը միանայ այս արշաւին:

Տնտեսական ի՞նչ անդրադարձ կրնայ ունենալ եթէ հասնինք 100%-ով տոլարացումի:

Լիբանանի տնտեսութեան ամբողջական տոլարացումը կ’ենթադրէ լիբանանեան թղթոսկին փոխարինել ամերիկեան տոլարով, որպէս երկրին պաշտօնական դրամանիշը: Նման որոշում կը նշանակէ, որ բոլոր առուծախները, պայմանագիրները եւ ելեւմտական գործառնութիւնները կը կատարուին ամերիկեան տոլարով, եւ Լիբանանի կեդրոնական դրամատունը կը կորսնցնէ իր վերահսկողութեան եւ հակակշռի իրաւունքը դրամական քաղաքականութեան վրայ:

Ստորեւ՝ ամբողջական տոլարացումի ընդհանուր քանի մը կարելի ազդեցութիւններն ու հետեւանքները:

Պիտի նկատենք որ ամողջական տոլարացման ժխտական հետեւանքները շատ-շատ աւելի են քան դրական քանի մը երեւոյթները:

Կարգ մը դրական ազդեցութիւններ կը նկատուին հետեւեալները.

1. Կայունութիւն. տոլարացումը կրնայ կարճ տեւողութեամբ կայունութիւն բերել տնտեսութեան` նուազեցնելով թղթոսկիի անկայունութիւնը, որովհետեւ ամերիկեան տոլարը ընդհանուր առմամբ աւելի կայուն է, քան լիբանանեան դրամը: Այս կայունութիւնը կրնայ ներգրաւել օտար ներդրողներ եւ վերականգնել վստահութիւնը ելեւմտական համակարգին նկատմամբ:
2. Սղաճի հակակշռումը. տոլարացումը կրնայ օգնել հակաշռելու սղաճը` սահմանափակելով նոր դրամ տպելու կառավարութեան կարողութիւնը: Ազգային դրամանիշի բացակայութեան պայմաններուն մէջ, կառավարութիւնը չի կրնար դիմել աւելորդ դրամ ստեղծելու միջոցին, որ սղաճի գլխաւոր պատճառներէն մէկն է:

1. Գործառնութեանց ծախսերու նուազում. ամբողջական տոլարացումը կրնայ նուազեցնել գործառնութեան մը ծախսերը եւ բազմաթիւ դրամանիշերու հետ գործ ունենալու վտանգները: Տոլարացումը կը դիւրացնէ միջազգային առեւտուրը եւ առեւտրական գործառնութիւնները` վերցնելով մէկ դրամանիշէն միւսը փոխանակալու անհրաժեշտութիւնը:

Ստորեւ՝ ժխտական երեւոյթներու երկար շարքը:

• Դրամական քաղաքականութեան կորուստ. տոլարացումը կը սահմանափակէ կամ նոյնիսկ կ’արգելակէ դրամավարկային անկախ քաղաքականութիւն վարելու Կեդրոնական դրամատան կարողութիւնը : Լիբանանի կեդրոնական դրամատունը այլեւս չի կրնար ճշդել ու կարգաւորել տոկոսները կամ օգտագործել դրամավարկային այլ միջոցառումներ` տնտեսութեան վրայ ազդելու համար: Հակակշռի այս կորուստը կրնայ սահմանափակել տնտեսական ցնցումներու արձագանգելու կամ տնտեսական աճ խթանող միջոցառումներ որդեգրելու կառավարութեան կարողութիւնը:
• Տոլարէ կախեալութիւն. ամբողջական տոլարացումի պարագային, Լիբանան մեծապէս կախեալ կ’ըլլայ Միացեալ Նահանգներու կայունութենէն եւ քաղաքական որոշումներէն: Դրամական քաղաքականութեան, դրամանշային արժէքներու կամ տնտեսական պայմաններու փոփոխութիւնները կրնան էապէս ազդել Լիբանանի տնտեսութեան վրայ: Այս կախեալութիւնը կրնայ սահմանափակել տնտեսական անկախ ռազմավարութիւններ հետապնդելու Լիբանանի կարելիութիւնները:
• Դրամատնային պարտքերու խնդիր. ամբողջական տոլարացման ազդեցութիւնը պետական եւ անձնկան պարտքերու վրայ կը դառնայ կախեալ՝ լիբանանեանէն տոլարի անցումին ընթացքին կատարուած շարք մը կարգադրութիւններէ: Լիբանանեան թղթոսկիով գոյութիւն ունեցող պարտքերը ստիպողաբար պիտի վերածուին տոլարի կամ պիտի վերադասաւորուին, ինչ որ կրնայ ծանր հետեւանքներ ունենալ փոխառուներու եւ փոխատուներու համար:
• Քաղաքական հետեւանքներ. Ամբողջական տոլարացումը կրնայ քաղաքական հետեւանքներ ունենալ, որովհետեւ այդ մէկը կ’ենթադրէ դրամական հարցերու նկատմամբ ազգային գերիշխանութեան կորուստին: Տնտեսութեան ամբողջական տոլարացման որոշումը կրնայ դուռ բանալ քաղաքական վէճերու:

Ամբողջական տոլարացումը մասնաւորաբար կրնայ ծանր ազդեցութիւն ունենալ Լիբանանի համեստ խաւերուն վրայ: Ահա՛ւասիկ քանի մը հաւանական ազդեցութիւններ.

1. «Կեանքի» սղութիւն. ամբողջական տոլարացումը կրնայ առաջնորդել կենսական ապրանքներու եւ ծառայութիւններու գիներուն զգալի բարձրացման: Ներածուող ապրանքները, ինչպէս՝ ուտեստեղէնը, դեղորայքը եւ վառելանիւթը կրնան սղիլ, որովհետեւ անոնց գինը տոլարով է: Այս մէկը կրնայ անհամեմատօրէն ազդել աղքատներու վրայ, որոնք իրենց եկամուտին զգալի մասը կը ծախսեն կենսական անհրաժեշտութիւն ունեցող ապրանքներու վրայ:
2. Աշխատանքի անապահովութիւն. տոլարացումը կրնայ ազդել աշխատանքի շուկային վրայ, մասնաւորաբար այն մարզերուն պարագային, որոնք մեծապէս կ’ապաւինին տեղական արտադրութեան եւ լիբանանեան դրամանիշով պայմանաւորուած աշխատուժին վրայ: Տնտեսական այն մարզերը, որոնք կը դառնան նուազ մրցունակ կամ կը կրճատեն իրենց արտադրողականութիւնը աւելի բարձր ծախսերու պատճառով, կրնան գործաւորներ արձակել, եւ կը սահմանափակուի նոր գործ գտնելու հաւանականութիւնը աղքատներուն համար:
3. Ընկերային անհաւասարութիւն. ամբողջական տոլարացումը շատ հաւանօրէն կրնայ մեծցնել եկամուտի բացը եւ սրել ընկերային անհաւասարութիւնը: Աղքատները, որոնք սահմանափակ եկամուտներ կամ խնայողութիւններ ունին, կրնան լուրջ դժուարութիւններու հանդիպիլ անցումային փուլը յաղթահարելու եւ մեծապէս տոլարէն կախեալ տնտեսութեան յարմարելու համար: Հարուստները բնականօրէն աւելի դիւրին կը յարմարին կացութեան:
4. Ընկերային ապահովութեան սահմանափակում. ընկերային ծառայութիւններ (տաման եւ այլ) տրամադրելու կառավարութեան կարողութիւնը մեծապէս կ’ազդուի տոլարացման ստեղծած սահմանափակումներուն հետեւանքով: Պետութեան տարեկան պիւտճէի սահմանափակումները եւ ելեւմտական մարտահրաւէրները բնականօրէն պիտի նուազեցնեն ընկերային ապահովութեան համար անհրաժեշտ գումարները:

Կարեւոր է նշել, որ ամողջական տոլարացումի հետեւանքները կրնան տարբեր ըլլալ երկրէ երկիր, եւ կախեալ են տնտեսական տարբեր հանգամանքներէ, քաղաքականութենէ եւ կառուցուածքային գործօններէ: Կ’արժէ սերտել նաեւ ամբողջական տոլարացում որդեգրած այլ երկիրներու փորձառութիւնները, ինչպէս՝ Էքուատորը կամ Էլ Սալվատորը, որոնք որոշակի պատկերացումներ կրնան տալ, բայց իւրաքանչիւր պարագայ կը մնայ եզակի: