Մշակոյթի եւ յատկապէս ազգային մշակոյթի մէջ յատուկ տեղ ու դեր ունին դիցարանը, առասպելները, հեքիաթները, հերոսապատումները եւ այլն: Այդ բոլորին մէջ կ՛արտացոլուին գերբնական եւ զարմանահրաշ դէպքեր ու հերոսներ, որոնք իրենց մէջ կը կրեն ժողովուրդի մը բնաւորութեան եւ հոգեբանութեան ամենակարեւոր գիծերը, պատմական դէպքերը եւ այլն:
Այսօր, աշխարհի մէջ ամէնէն տարածուած պատումներն ու հերոսները ամերիկեան են ու անոնք «մշակութային համաշխարհային պատերազմ»ին մէջ կը յաղթեն ազգային կերպարներուն:
Superman (գեր-մարդ), Batman (չղջիկ-մարդ), ճոքեր, Հալք, Թոր, Սարդ-մարդ…այս շարքը երկար կարելի է շարունակել: Այս կերպարները հիմնականին մէջ Marvel եւ DC ընկերութիւններուն կողմէ ստեղծուած կերպարներ են, որոնք աշխարհին նախ ներկայացուեցան քոմիքսներու, ապա եւ սինեմայի միջոցով:
Այս կերպարները այսօր աշխարհի մէջ ծանօթ են գրեթէ ամէնուր: Չկայ որեւէ երկիր, ուր մարդիկ տեղեակ չըլլան անոնց մասին, չցուցադրուին ֆիլմերը, կամ չկարդան քոմիքսները:
Superman-ը կու լայ, Superman-ը կը ժպտայ, Superman-ը սիրահարած է, Superman-ը կը զայրանայ: Super-ները պարզեցուած կերպարներ են եւ որքան աւելի նման ըլլան պարզ մարդոց, այնքան աւելի սիրելի են անոնց համար:
Super-հերոսները գեղեցիկ են: Արական սեռի Super-հերոսները մարզուած մարմին ունին, իսկ իգական սեռի Super-հերոսուհիները` սլացիկ: Անոնք բոլորն ալ բազմաթիւ հրաշագործ ունակութիւններ ունին, խելացի են, մարդկային, կարեկցող, խիզախ, մեծահոգի:
Super-հերոսները կը սխալին մարդկայնօրէն եւ մարդիկ պատրաստ են ներելու անոնց բոլոր սխալներն ու վրիպումները: Անոնք գերմարդիկ են ու հասարակ միաժամանակ: Անոնք լրիւ ընկալելի ու հասկնալի են մարդոց: Super-հերոսներուն մասին ամենադիպուկ արտայայտութիւնը կարելի է համարել հետեւեալը. «super-հերոսը աստուած է, որուն կրնաս դպչիլ»: Այդ բոլորը կը մատուցուին որակեալ եւ գրաւիչ ձեւաչափով, գեղեցիկ երաժշտութեամբ:
Ամերիկացիները, ստեղծելով super-հերոսներն ու super-տիեզերքները, ոչ միայն կրցան մշակութային կառավարման հրաշալի գործիք մը ունենալ ողջ աշխարհը ամերիկանացնելու, ամերիկեանը աւելի գրաւիչ ու ցանկալի դարձնելու համար, ոչ միայն միլիառաւոր տոլարներու հասնող տնտեսական գործիքներ ունեցան, այլեւ, որ աւելի կարեւոր է, ստեղծեցին սեփական առասպելաբանութիւն մը, բանահիւսութիւն ու այն, ինչ որ հին ժողովուրդներուն մօտ կը փոխարինէ պանթէոնը: Ամերիկեան super-հերոսները կարծես անոնց հեթանոսական եւ աւելի ուշ շրջանի քրիստոնէական-մարդասիրական շունչով վերաօծուած սուրբերն ու աստուածները ըլլան:
Ի հակադրութիւն այս բոլորին, հայերը սեփական առասպելաբանութիւն ու դիցարան ունեցած են դեռ քանի մը հազար տարի առաջ: Հայկական առասպելաբանութիւնը ոչինչով կը զիջի ամերիկեան super-տիեզերքներուն: Աւելի՛ն. հայկական կերպարներն ու առասպելները այսպէս ըսած արդարացուած են, այսինքն անոնք ստեղծուած են դարերով, մշակուած, մաքրուած, փոփոխութիւններու ենթարկուած: Հայկական առասպելաբանութեան կերպարները ոչ թէ արուեստականօրէն ձեռք բերած են այս կամ այն յատկութիւններն ու ուժերը, այլ «ստեղծուած են» գաղափարի մը շնորհիւ` ձեւաւորելով իրենց էութիւնը որպէս արդարացուած կերպաներ: Խնդիրը այն է, որ հայերը հայկական առասպելաբանութիւնը չեն կրնար ներկայացնել այնպէս պարզ ու գրաւիչ, ինչպէս ամերիկացիները իրենց super-տիեզերքները:
Եթէ նկատի ունենանք հայկական դիւցազնավէպը՝ «Սասնայ Ծռերը» եւ փորձենք վերլուծել անոր կեդրոնական կերպարներէն Սասունցի Դաւիթը, ապա կը նկատենք, որ Սասունցի Դաւիթի կերպարը ոչ թէ ստեղծուած է մէկ գրողի կամ բեմադրիչի մը կողմէ, այլ ան կը հասնի մինչեւ նախաքրիստոնէական Հայաստան: Սասունցի Դաւիթին կերպարը կու գայ շատ հինէն, հարստացուած է հայ ժողովուրդի քաղաքական պատմութեան դէպքերով եւ կ՛արտացոլացնէ հայ ժողովուրդին բնորոշ գիծերը: Սասունցի Դաւիթը հայ է իր էութեամբ, իր պահուածքով, իր սխալներով ու առաւելութիւններով: Ան պարզ ժողովուրդին հպարտութեան առարկան է, անոր ամենօրեայ ընկերն ու առաջնորդը:
Ի տարբերութիւն Սասունցի Դաւիթի նման կերպարներուն, ամերիկեան super-հերոսները չունին այդքան մեծ խորութիւն եւ էութիւն: Ամերիկեան super-հերոսները որոշակի պատմական եւ ազգագրական փուլերով անցած չեն: Super-հերոսները ունին հիմնականին մէջ յառաջացման երկու տարբերակ: Առաջին տարբերակով անոնք super-հերոս կը դառնան պատահականութեան շնորհիւ, իսկ երկրորդ տարբերակով ունին ոչ երկրային ծագում. ուրիշ համաստեղութենէ են:
Ամերիկեան այս super-հերոսները ըստ էութեան արուեստականօրէն եւ տարբեր նկատառումներով հապշտապ կառուցուած կերպարներ են: Անոնք ոչ թէ ամերիկացի ժողովուրդին առասպելաբանութենէն դուրս եկած եւ դարաւոր ձեւաւորման ընթացք ապրած են, այլ ստեղծուած են քանի մը տասնամեակի մէջ` անհատ գրողներու կողմէ:
Superman-ը կը ներկայանայ խիստ հաճելի, եւ, որ ամենակարեւորն է, հասկնալի ու մատչելի կերպարով ճիշդ այսօրուայ մարդուն համար: Ան գետնախնձորի չիփսեր կ՛ուտէ, կ՛աշխատի, երբեմն գումարի կարիք կը զգայ, կը սիրահարի, կ՛ընէ այն բոլորը ինչ որ կ՛ընեն կամ կրնան ընել սովորական ամերիկացիները, բայց միաժամանակ ան գրեթէ անխոցելի է, կրնայ սաւառնիլ, աչքերէն այրող ճառագայթներ կը կրակէ, կրնայ թոներով բեռ շալկել: Ան ամէն օր կը շփուի բազմաթիւ պարզ մարդոց հետ, հարցազրոյցներ կու տայ, կը ծիծաղի, երբեմն` կը հայհոյէ: Անոր պահուածքը ամբողջովին հասկնալի եւ սիրելի է պարզ ամերիկացիին համար: Եւ ոչ միայն ամերիկացիին, այլ ժամանակակից աշխարհի բնակիչներուն մեծ մասին համար ընդհանրապէս, քանի որ համաշխարհայնացման այս հանգրուանը հիմնականին մէջ ամերիկեան ձեւաչափով է:
Ի հակադրութիւն Superman-ի, Սասունցի Դաւիթը պատուած է անհասկնալիութեան ու անծանօթութեան փոշիով: Սասունցի Դաւիթին մասին շատ քիչ կը խօսուի այսօր ու զայն գրեթէ չեն ներկայացներ: Սասունցի Դաւիթի մասին շրջանառնող սահմանափակ տեղեկատուութիւն կայ` Սասնայ Ծռեր դիւզազներգութիւնը, Յ. Թումանեանի Սասուցի Դաւիթ պոէմը, խորհրդային տարիներուն նկարահանուած «Ճանապարհ դէպի Սասունցի Դաւիթ» ֆիլմը եւ Սասունցի Դաւիթ գծաշարժանկարը: Սասունցի Դաւիթի մասին ուրիշ բան չունինք: Կոթողական առումով, կայ Սասունցի Դաւիթի հրաշագեղ արձանը Երեւանի Սասունցի Դաւիթի կայարանի հրապարակին վրայ եւ այլն: Ներկայիս, Հայաստանի մէջ Սասունցի Դաւիթի կերպարը կը մնայ ստուերի մէջ, չի քարոզուիր եւ կամաց-կամաց կը դառնայ խորթ նոր սերունդներու աչքին: Համեմատութեան կարգով կրնանք ըսել, որ այսօր հայ դեռահասները Superman-ի եւ այլ super-ներու մասին տասնեակ անգամներ աւելի շատ բան գիտեն, քան Սասունցի Դաւիթի: Եւ այդ զարմանալի չէ: Եթէ Superman-ին նոյնիսկ կարելի է հանդիպիլ բախտախաղերու եւ սպառողական անարժէք այլ նմանակումներու մէջ, ապա դպրոցական ծրագիրներէն եւ համալսարանական ծրագիրներու հապշտապ մեկնաբանութենէն դուրս, Սասունցի Դաւիթին մասին ոչինչի կը հանդիպիս: Սասունցի Դաւիթը այսօր մասսայական չէ, տարածման միջոցներ չունի ինչպէս Superman-ը:
Երբ հարց կը տրուի, թէ ի՞նչ բան կը դրդէ հայ դեռահասն ու երիտասարդը աւելի շատ Superman-ը սիրելու եւ ոչ թէ Սասունցի Դաւիթը, մի՞թէ կրօնական հաւատալիքները, ամերիկամէտ ըլլալը. ո՛չ, պարզապէս այլընտրանքի բացակայութիւնը:
Ի՞նչ բան կը հակադրենք մենք ամերիկեան super-տիեզերքին: Մեծ հաշուով` ոչինչ: Մեր Սասունցի Դաւիթը կը շարունակէ մնալ Սասնայ բարբառով խօսող անծանօթ պատանի մը, որուն ճակատագիրին մասին շատ շատերը տեղեակ չեն: Սասունցի Դաւիթը սկսած է օտարանալ նոյնիքն հայերուն: Սասնայ Ծռերը, որ 1964-ին, աշխարհի դիւզազներգութիւններու միջազգային մրցոյթին գրաւած էր առաջին տեղը, այսօր կիսաարհամարհուած ու մոռցուած վիճակի մէջ է: Նոյնը եւ հայկական գրեթէ բոլոր առասպելական հերոսները, պատմութիւնները, պանթէոնը: Մենք մեծ հաշուով զանոնք չենք ճանչնար: Անոնք այսօր մոռացման եզրին են:
Կայուն հասարակութիւնը, կայուն պետութիւնը ունի նաեւ կայուն մշակոյթ: Մենք ունինք հազարամեակներ ապրած եւ կարծրացած ամուր մշակոյթ, առասպելաբանութիւն, դիցարան: Պարզապէս հարկաւոր է թոյլ չտալ, որ անոնք մոռացութեան մատնուին: Հայ մշակոյթը եւ հայոց առասպելաբանութիւնը մասնաւորապէս, այն հզօրագոյն կռուանն է, որ մեզ կ՛առանձնացնէ աշխարհի մէջ բոլորէն, մեզի ցոյց կու տայ մերը` հայկականը, եւ մեզ կը պահէ հայ:
Միայն պէտք է գտնել ու որդեգրել զայն ժողովրդականացնելու ու աւելի սիրելի դարձնելու այժմէական միջոցները:
Այո պետք է վերակենդանացնել մեր արասպելական մշակոյթը: 2014 ին համաշխարհային գիտաժողով եղաւ Բեգին, Չինաստան բոլոր երկիրները ներկայացուցին իրենց յատուկ էբոսը բացի ամերիկայեն որ չունենալով արասպել ներկայացուց բնիկ հնդիկներու էբոսներեն մէկը: Շնորհակալութիւն հարցը բարձրաձնելու համար: Անհրաժեշտ է միջոցներ գտնել մշակոյթը փրկելու համար: