Հայկական արմատներով աստղեր հնդկական սինամաշխարհին մէջ` Թուլիփ Ժոշի

Թուլիփ Ժոշի՝ մոտէլ է եւ Պոլիուտի դերասանուհի (Պոլիուիտ ամերիկեան Հոլիուտի հնդկական տարբերակն է): Ան ծնած է Մումպայ (Նախկին Պոմպէյ քաղաքը՝ շուրջ 13 միլիոն բնակչութեամբ), Հնդկաստան, Կուճարացի (հնդարիական ժողովուրդ, Հնդկաստանի մէջ շրջան) հնդիկ հօր Քիշոր Ժոշի եւ լիբանանահայ մօր Զապէլ Հայկեանի ընտանիքին մէջ:

Թուլիփ, Jamnabai Narsee Schoo երկրորդական վարժարանը եւ Mithibai College-ի Սնունդի  գիտութեան եւ քիմիագիտութեան բաժանմունքները աւարտելէ ետք, կը մասնակցի Miss India 2000 գեղեցկութեան մրցումին: Թէեւ աւարտական փուլ չի հասնիր, սակայն ան ուշադրութիւնը կը գրաւէ ծանուցումի բազմաթիւ ընկերութիւներու, եւ առ այդ՝ կը մասնակցի շարք մը մեծ վաճառանիշերու ծանուցումներու, ինչպէս՝  (Ponds, Pepsi, Siyaram, BPL, Smirnoff, Tata Sky mobile TV եւ այլն): Դերեր կը ստանձնէ հնդակական եւ շրջանի տարբեր երկիրներու արտադրութեամբ ֆիլմերու մէջ՝ սինեմա եւ պատկերասփիւռ:

Թուլիփի մայրը Զապէլ Ժոշի-Հայկեան, Մումպայ ապրող վերջին հայը, ծնած է Պէյրութ, Լիբանան: Ան հիւսուածեղէնի վաճառական իր մումպայցի ամուսնոյն կը հանդիպի Պէյրութի մէջ, անոր կատարած արեւտրական այցելութիւններու ընթացքին:

Զապէլ իր ամուսնոյն կը հանդիպի երբ Պէյրութի Քարլթոն պանդոկին մէջ ընդունարանի քարտուղարուհի կ’աշխատէր: Ան կ’ամուսնանայ  23 տարեկանին եւ կը տեղափոխուի Մումպայ, 1972ին. ան սահուն կը խօսի հայերէն, արաբերէն, թրքերէն, անգլերէն, կուճարաթի, հինտի եւ մարաթիերէն:

Ինչպէս գիտենք, հայերը աշխարհով մէկ ափռուած մեծ սփիւռք ունին։ Հնդկահայերը, թէեւ փոքր համայնք, եղած են ծանօթ վաճառականներ եւ ոսկերչական իրերու առեւտրականներ, որոնք հիմնած են եկեղեցիներ, ակումբներ եւ կրթական հաստատութիւններ նաւահանգստային քաղաքներու մէջ, ինչպէս՝ Կալկաթա, Չեննայ եւ Մումպայ:

Զապէլ Ժոշի, որուն մեծ հայրը եկեղեցական էր,  միակ հոգաբարձուն է Մումպայի 215-ամեայ Սուրբ Պետրոս Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ, ուր մկրտուած են իր երեք աղջիկները: Ս. Պետրոս եկեղեցին կառուցուած է 1 Հոկտեմբեր  1796-ին. վերակառուցուած՝ 1957-ին, ուր այժմ կը գտնուի նաեւ Արարատի շէնքը, որ կը պահպանուի վարձքերէ գոյացած եկամուտով:

«Աւստրալիայէն արքեպիսկոպոսը եկաւ զիս մկրտելու, եւ նկարներս լոյս տեսան թերթերու մէջ», – կ’ըսէ Զապէլ Ժոշիի դուստրը՝ դերասանուհի Թուլիփ Ժոշի, որ հայ քրիստոնեայ չէ, բայց հաճելի յիշատակներ ունի Մումպայի եկեղեցւոյ մէջ հայ համայնքի հաւաքներուն իր սերտ հանդիպումներէն: Թուլիփ եւ քոյրերը Մոնալիզան ու Սելֆին մկրտուած են Ս. Պետրոս հայկական եկեղեցւոյ մէջ։ Բոլորը կը խօսին սահուն հայերէն եւ սիրահար են հայկական ուտելիքներու:

2011-ին, եկեղեցին կը վերանորոգուի Կալկաթայի հայ համայնքին միջոցներով, սակայն չունի քահանայ եւ հայկական արարողութիւններ։ Քանի մը տարի առաջ, Զապէլ Ժոշի եկեղեցին կը բանայ Ասորի ուղղափառ քրիստոնեաներու համար: «Անոնց կրօնական համոզումները նման է մեր հաւատքին, եւ կարեւոր է, որ եկեղեցին դատարկ չմնայ», – կ’ըսէ Զապէլ Ժոշի:

«Զապէլ Ժոշիի դուստրերէն բացի, Մումպայի մէջ տակաւին կ’ապրին ծագումով հայ քանի մը հոգի, որոնք Հնդկաստան ապաստանած են Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Հայերը միշտ հալածուած ժողովուրդ եղած են, մանաւանդ թուրքերուն կողմէ եւ, հետեւաբար, միշտ փախուստի մէջ», –  կը պատմէ լրագրող Marion Arathoon, որուն հօր մեծ հայրը հայ է. ան բնակութիւն հաստատած է Լահոր, Փաքիստան:

Պահպանելով իրենց ազգային լեզուն ու մշակոյթը, հայ գաղթականներուն մեծ մասը որդեգրած է Հնդկաստանը իբրեւ հայրենիք՝ նոյնքան ջերմ, որքան Հնդկաստանը ընդունած է զիրենք: «Ես քանի մը անգամ եղած եմ Հայաստան եւ ամէն տարի կ’այցելեմ Պէյրութ, բայց այսօր ես զիս իսկապէս հնդիկ կը նկատեմ»,- կ’ըսէ Զապէլ Ժոշի «Hindustan Times» օրաթերթին, 3 Յուլիս 2011-ին:

Այսօր Մումպայի  հայերուն թիւը նոազած է՝ հասնելով միայն մէկ կնոջ՝ 71-ամեայ Զապէլ Ժոշին, որ իր ժամանակը կը բաժնէ Մումպայի եւ Գանատայի միջեւ, աւագ դուստրի եւ Պէյրութի քրոջ մօտ:

 «Այստեղի հայերը սերտ կապեր ունէին տեղացի բնակիչներուն  հետ եւ երջանիկ էին», – կը նշէ Զապէլ Ժոշի: Երբ Զապէլ կ’իմանայ եկեղեցիին մասին, ինքն ալ կ’երթայ հոն։ «Ընդամէնը 15 հոգի էինք։ Այսպիսով, մենք ամէն Կիրակի կը հաւաքուէինք, կը հանդիպէինք:  Հիմա մարդոց մեծ մասը մահացած է, իսկ միւսները գաղթած են տարբեր երկիրներ»,- կ’ըսէ ան:

Հնդկական ուղղափառ եկեղեցւոյ անդամ Thomas Varughese վերջին 10 տարիներուն հոգ կը տանի եկեղեցւոյ։ «Ան ինծի մեծ հաճոյք կը պատճառէ, ինչպես նաեւ՝ հպարտութիւն հոգւոյս մէջ, եւ կամաւոր աշխատանք կը տանիմ եկեղեցիին մէջ: Թէեւ եկեղեցին մեզի չի պատկանիր, բայց այս եկեղեցին ինծի հոգեպէս կ’ոգեշնչէ»,- կ’ըսէ Թովմաս։ Մօտաւորապէս վեց տարի առաջ կառոյցը վերանորոգուած է (The Indian Express» օրաթերթ, Մումպայ, 2, Մայիս 2019):

Թէեւ առանձին, սակայն Զապէլ Ժոշի պահած է հայկական ժառանգութիւնը, լեզուն եւ մշակոյթը, նոյնիսկ սուրբծննդեան նշումը:

Երբ իր ամուսինը ողջ էր, եւ երեք դուստրերը բոլորը միասին կ’ապրէին, Զապէլ ամէն տարի խնճոյք կը կազմակերպէր: «Ամբողջ ընտանիքով կը հաւաքուէինք սեղանի շուրջ եւ հայերէնով սուրբծննդեան երգեր կ’երգէինք։ Մէկ օր առաջ ես մեր տան խոհանոցին մէջ կը պատրաստէի մեր աւանդական սարման՝ միսով ու բրինձով, եւ հայկական այլ ճաշեր: Կը շարէի չիրը, յատկապէս չամիչը, որ մեր Պէյրութի մշակոյթին մաս կը կազմէ, քաղցրաւենիքը եւ փախլաւան, եւ կը տօնէինք տան մէջ»

Ան իր դուստրերուն սորվեցուցած է  սահուն հայերէն խօսիլ։ Երեքն ալ մկրտուած են Սուրբ Պետրոս հայկական առաքելական եկեղեցւոյ մէջ։ 18 Դեկտեմբեր 2022, Sunday mid-day News.com

 Ծանօթագրութիւն.-

2 Մայիս 2019-ին, Մումպայի հայերու 223-ամեայ եկեղեցին իր դռները կը բանայ հնդկական ուղղափառ համայնքին առջեւ, որ նաեւ ծանօթ է որպէս Մալանկարա ուղղափառ ասորական եկեղեցի (Malankara Orthodox Syrian Church)՝ իր կիրակնօրեայ պատարագը կատարելու համար: