25 մարտ 2024-ին, Հայաստանի կեդրոնական դրամատունը շրջանառութեան մէջ դրած է «Սերգեյ Փարաճանովի ծննդեան 100-ամեակ» եւ «Պարոյր Սեւակի ծննդեան 100-ամեակ» ոսկիէ յուշադրամները:
Սերգեյ Փարաճանովի ծննդեան 100-ամեակին նուիրուած յուշադրամը
ՍԵՐԳԵՅ ՓԱՐԱՃԱՆՈՎ (Սարգիս Փարաճանեանց, 1924–1990) ` հայ աշխարհահռչակ բեմադրիչ, բեմագիր, ծնած է Թիֆլիս, ուր եւ ստացած է իր միջնակարգ կրթութիւնը: 1945-ին ընդունուած է Մոսկուայի ֆիլմարուեստի հիմնարկի բեմադրութեան բաժանմունքը: 1952-էն սկեալ աշխատած է Քիեւի Տովժենքոյի անուան սթիւտիոյին մէջ, ուր նկարահանած է իրեն համաշխարհային ճանաչում բերած «Մոռացուած նախնիների ստուերները» ֆիլմը (1964):
1969-ին, Հայֆիլմ սթուտիոյին մէջ, Փարաճանով նկարահանած է «Նռան գոյնը» («Սայաթ-նովա») ֆիլմը, որը կը նկատուի ֆիլմարուեստի գլուխգործոցներէն մէկը: Այս Ֆիլմին մէջ, ան կ’իրագործէ նորարարական սեփական գաղափարները՝ բացայայտելով անտեսանելին ու ոգեղէնը իր իսկ ստեղծած առարկաներուն, խորհրդանիշներուն եւ ծէսերուն միջոցով: Ժամանակի իշխանութիւնները կը մերժեն Փարաճանովի այս եւ այլ ֆիլմերուն մէջ դրսեւորուող մօտեցումները, կ’արգիլեն նկարահանումները եւ կը բանտարկեն զինք: Սակայն Փարաճանով չի դադրիր գործելէ եւ իր ստեղծագործական ամբողջ աւիւնը կը ներդրէ գծանկարներու, քոլաժներու, տիկնիկներու, գլխարկներու եւ արուեստի այլ գործերու ստեղծումին:
Ֆիլմ նկարահանելու իրաւունք վերստանալէ ետք, ան կը ստեղծէ «The Legend of Suram Fortress» (1985) համաշխարհային ճանաչում ստացած ֆիլմը եւ 1987-ին առաջին անգամ ըլլալով կը հրաւիրուի արտասահման` մասնակցելու Ռոդերտամի (Հոլանտա) սինեմայի փառատօնին, ուր ֆիլմը կ’արժանանայ առաջին մրցանակին «ամենէն նորարար ֆիլմը» անուանակարգին մէջ:
Փարաճանովի արուեստը այսօր ալ կը շարունակէ ոգեւորել աշխարհի բազմաթիւ արուեստագէտներն ու սինեմայի գործիչները:
Երեւանի մէջ կը գտնուի Սերգեյ Փարաճանովի թանգարանը (1991-էն սկսեալ), ուր կը պահուին անոր հազարէ աւելի աշխատանքները:
Սերգեյ Փարաջանովի ծննդեան 100-ամեակին նուիրուած յուշադրամին մէկ երեսը (դիմերես) պատկերուած են անոր «Նռան գոյնը» ֆիլմէն դրուագ մը եւ Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ գտնուող Փարաճանովի արձանը (քանդակագործ` Ա. Շիրազ, 1999):
Ոսկիէ յուշադրամին միւս երեսին վրայ (դարձերես) պատկերուած են Փարաճանովի դիմապատկերը, դրուագներ անոր «Variation on themes by Pinturicchio and Raphael» (2-րդ տարբերակ՝ նուիրուած Վասիլի Գաթանեանի, 1989), «Լացող Ճիոգոնտա» («Weeping Gioconda», 1977), «Դանիէլ Օլպրիխսքիի դիմանկարը» («Portrait of Daniel Olbrichsky», 1980) քոլաժներէն:
Էսքիզներու հեղինակներն են Յարութիւն Սամուէլեան (դիմերես) եւ Աննա Կուրղինեան (դարձերես): Յուշադրամը հատուած է Լեհաստանի մէջ:
Հատուած է միայն 300 օրինակ:
Պարոյր Սեւակի ծննդեան 100-ամեակին նուիրուած յուշադրամ
ՊԱՐՈՅՐ ՍԵՒԱԿ (Ղազարեան, 1924–1971)` հայ մեծ բանաստեղծ, գրականագէտ, թարգմանիչ, հասարակական գործիչ: 1945-ին ան աւարտած է Երեւանի Պետական Համալսարանի բանասիրական հիմնարկը, ապա՝ Հայաստանի Աբեղեանի անուան գրականութեան հիմնարկի մագիստրոսական բաժանմունքը (1948), 1963–1971 եղած է գիտաշխատող հիմնարկին մէջ: 1951–1956 ուսանած է Մոսկուայի Մ. Կորքիի անուան գրականութեան հիմնարկին մէջ, ուր 1957–1959 դասաւանդած է գեղարուեստական թարգմանութեան:
1966–1971 եղած է Հայաստանի գրողներու միութեան վարչութեան քարտուղարը: «Սայաթ-նովա» մենագրութեան համար Սեւակի շնորհուած է բանասիրական գիտութիւնների դոկտորի գիտական աստիճան (1969):
Սեւակի բանաստեղծութիւնները կը տպագրուին 1942-էն սկեալ: «Անմահները հրամայում են» (1948)՝ անոր հեղինակած անդրանիկ գրքոյկն է: Հետագային գրուած գործերէն ուշադրութեան արժանի եղած է «Նորից քեզ հետ» (1957) ժողովածուն, ուր ի յայտ կու գան բանաստեղծին ստեղծագործական նոր որակները: «Անլռելի զանգակատուն» քնարական-փիլիսոփայական պոէմը (1967-ին արժանացած է Խորհրդային Հայաստանի պետական մրցանակի) կը պատկերէ Կոմիտասի ճակատագիրը` մէկտեղուած հայ ժողովուրդի ճակատագրին հետ: Ժամանակակից մարդու բնոյթն ու անոր ապրումները վերհանող խոհափիլիսոփայական ստեղծագործութիւնները ամփոփուած են «Մարդը ափի մէջ» (1963) եւ «Եղիցի լոյս» (1971) ժողովածուներուն մէջ:
Սեւակ կատարած է թարգմանութիւններ Ա. Միցքեւիչի, Ա. Փուշքինի, Խ. Պոթեւի, Մ. Լերմոնթովի, Ե. Քուփալայի, Ե. Ռայնիսի, Վ. Պրիւսովի, Ի. Ապաշիձէի, Է. Մեժելայթիսի եւ ուրիշներու գործերէն: Սեւակի բանաստեղծութիւնները թարգմանուած են աշխարհի բազմաթիւ լեզուներու: Անոր անունով անուանակոչուած են փողոցներ եւ դպրոցներ Հայաստանի տարբեր շրջաններուն մէջ, թաղամաս եւ փողոց՝ Երեւանի մէջ, գիւղ` Արարատի մարզին մէջ: Բանաստեղծին ծննդավայր Զանգակատուն գիւղին մէջ, 1981-էն սկսեալ կը գործէ անոր տուն-թանգարանը:
Դիմերես` եկեղեցիի զանգակատան պատկեր, «Մարդը ափի մէջ» գիրքին շապիկը (նկարազարդող՝ Խ. Կիւլամիրեան, 1963): Դարձերես` Պարոյր Սեւակի դիմապատկերը, ստորագրութիւնը, փետրագրիչ` Սեւակի «Հայաստան» (1950) բանաստեղծութիւնը:
Էսքիզներու հեղինակ` Էդուարդ Կուրղինեան: Յուշադրամը հատուած է Լեհաստանի մէջ՝ 300 օրինակով:
