Այն թաղը ուր կը մեծնաս ու կ’անցնես մանկութեանդ ամենաքաղցր օրերը՝ շրջապատուած ընտանիքով, հարազատներով, ընկերներով, դրացիներով ու բարեկամներով, տարբեր ազդեցութիւն կը ձգէ վրադ, ո՛չ միայն իբրեւ քաղցր յուշ, ու ամէն անգամ երբ կը յիշես՝ ժպիտ մը կը կ’ուրուագծուի դէմքիդ վրայ, այլեւ ան կը թափանցէ հոգիիդ խորերը եւ կը դառնայ քու կազմաւորմանդ ու այնուհետեւ քու անձիդ անբաժանելի մէկ մասը:
Հայաբոյր էր մեր թաղը: Առաւօտուն կ’արթննայինք նպարավաճառներու ձայնէն, որոնց փսփսուքը յստակօրէն կը հասնէր մինչեւ մեր ննջարանը: Իրենց խանութները առաւօտեան կանուխ ժամերուն բանալով, անոնք կը սպասէին հացավաճառին ժամանման, որ տաք ու թարմ հաց ստանալով՝ առաջին վաճարողները ըլլային դէպի դպրոց շտապող երեխաներուն: Այնքա՜ն հրապուրիչ էր անոր բոյրը: Երբեմն լացող փոքրիկներուն ձայնը մեզ անկողինէն վեր կը հանէր իբրեւ վերջին ազդարարութիւն, որ մենք ալ մեր կարգին դպրոց մեկնելու պատրաստուինք: Անցնող փոքրիկ աշակերտներէն մէկը հեկեկալով կ’ըսէր «հայրի՛կ, ե՞րբ պիտի գաս զիս դպրոցէն առնելու», ուրիշ մը կ’ըսէր «մամա՛, դո՞ւն պիտի առնես զիս դպրոցէն կամ պապա՞ն». դեռ դպրոց չհասած, արդէն կը պատրաստուէին տուն վերադանալու: Այսպէս, իւրաքանչիւր անցնող ունէր իր պատմութիւնը: Շատ չանցած, կ’անցնէին փերեզակներ. մէկը կառքով բանջարեղէն կը ծախէր՝«աթեապ թըֆահ ու մոզ…», ուրիշ մը՝ խմորեղէն ու կարկանդակ, սակայն ամենէն հետաքրքրականը ձիակառքով քարիւղ վաճառողն ու անոր զանգին ձայնն էր, որ անդի թաղերէն կը լսուէր: Յանկարծ, պատշգամներէն տանտիկիններու պոռչտուքը եւ հարցուփորձը կը սկսէր՝ կէս հայերէն, կէս արաբերէն. «ուաըֆ, ուաըֆ»:
Մեր թաղին մէջ տիրապետող լեզուն հայերէնն էր: Հազուագիւտ էր արաբերէն կամ այլ խօսակցութիւններ լսել Պուրճ Համմուտի մեր թաղին մէջ, որուն անկիւնը արդէն հայկական վարժարան մը կը գտունէր, քանի մը թաղ անդին ուրիշ մը եւ անկէ քանի մը թաղ վերջ՝ ուրիշ մը եւս: Մեզի խիստ յանձնարարուած էր բոլորին բարի լոյս ըսելով անցնիլ ու այսպէս մինչեւ դպրոց հասնէի, քանի մը թաղ հեռու մեր տունէն, տասը-քսան անգամ բարի լոյս կ’ըսէի:
Հօրս տունը այո՛ չորս պատ էր միայն, փոքր ու համեստ, բայց հոն կ’ապրէր մեծ ընտանիք մը՝ լայն սիրտով, հիւրընկալ ու բարի, որուն անդամները հայերէն կը խօսէին, հայերէն կ’երգէին, հայերէն կը մտածէին ու կ’աղօթէին: Առտու կանուխ, «նախաճաշը պատրաստ է», կը լսուէր մօրս ձայնը: Պատրաստ կ’ըլլար դպրոցական տարազդ ու պայուսակդ մինչեւ իսկ դպրոցը զբօսանքներուն ուտելիքդ. կը մնար միայն հաւաքուիլ ու մեկնիլ դպրոց:
Գիշերուան լռութենէն ետք, առտու կանուխ տարբեր եռուզեռ մը կը սկսէր մեր տան մէջ. ո՞վ խոհանոց ու բաղնիք պիտի հասնի առաջինը: Փողոցի աղմուկէն ետք, մեր տան մէջի վազքը թոյլ չէր տար որ ուշի մնաս: Իսկ այդ թէյամանին ձայնին, սուրճին ու մօրս նախաճաշին բոյրին անկարելի էր դիմանալը: Հօրս տան մէջ տիրող բոյրը իւրայատուկ էր եւ կարելի էր զայն զատորոշել բոլորէն: Հիմա ալ, երբեմն, այդ բուրմունքին պատառիկները կը պտըտին զգյարաններու մէջ` զիս տանելով դէպի այն օրերը, երբ մենք համախմբուած էինք մէկ յարկի տակ. այն տունն ու թաղը, ուր մեծցա՛նք, ապաստանեցա՛նք ռմբակոծումներէն, սորվեցա՛նք, յուսախաբութիւններէ անցա՛նք, սիրեցի՛նք, երազներ հիւսեցի՛նք ի հեճուկս տագնապալի բոլոր օրերուն: Երբեմն ապագան անորոշ էր ու յուսահատեցնող, բայց մեր ծնողներուն հոգիներուն ու աչքերուն մէջ կը տեսնէինք պայքարի ու գոյատեւման ուժը, զոր կարծես անոնք ժառանգած էին իրենց պապերէն՝ իբրեւ հայուն յատուկ նկարագիր:
Ամէն անգամ երբ կը յիշեմ հօրս տունը, դեռ կարծես երէկ էր եւ ամենափոքր մանրամասնութիւնն անգամ միտքէս չի հեռանար. իւրաքանչիւր անկիւն յիշատակներով էր լեցուն, պատերուն զարդարանքներն ու ընտանեկան պատկերները, հոն զետեղուած սրբանկարներն ու խաչը: Մեր տունը օրհնութեամբ էր լեցուն, եւ ի հեճուկս ամէն տեսակի նեղութիւններու, մօրս խոհանոցին բոյրը դրացիներն անգամ կը հրապուրէր, ու երբ հարց կու տայինք, թէ մամա՛ ամողջ թաղը պիտի կերակրե՞ս, միշտ միեւնոյն պատասխանը կը ստանայինք՝ «անակնկալ հիւրերու հաշիւն ալ պէտք է ընենք»: Իսկ հայրիկս առանց «փա՜ռք քեզ տէր» ըսելու չէր հեռանար ճաշի սեղանէն:
Կիրակի օրերը տարբեր էին: Առաւօտ կանուխէն հայրս կը թելադրէր մօրս թէ իրեն համար կոկիկ զգեստ մը պատրաստէ եկեղեցի երթալու: Հօրս համար Կիրակի օրուան պատարագէն բացակայիլը մեղք կը համարուէր: Շատ անգամ մեզ ալ կը հրաւիրէր իրեն ընկերակցելու՝ առանց ստիպելու: Ան իր օրինակով ու իր կենցաղով դարձաւ բարի, օրինակելի հայ քրիստոնեայ հայր մը՝ առանց շատախօսութիւններու կամ խրատականներու, որովհետեւ կը հաւատար գործին ու զայն աւելի ուժեղ կը նկատէր քան խօսքիը:
Կիրակի կէսօրին թաղէն խորովածի մուխն ու հոտը կ’արշաւէին ամէն կողմ: Եթէ հայ չըլլայիր ու այս սովորութիւնը լաւ չճանչնայիր՝ պիտի ըսէիր հոն հրդեհ կայ: Այդ ծուխ ու մուխով, Կիրակի օրերը մեր թաղերը կը միաձուլուէին ու կը դառնային մեծ ընտանիք մը, հայ մեծ ընտանիք մը՝ հոգ չէ համախմբուած խորովածի շուրջ:
Շատ գիշերներ առանց ելեկտրական հոսանքի կ’անցընէինք. մութը կը տիրապետէր, բայց մոմի լոյսին տակ անոր ալ ճարը գտած էինք: Բոլորս կը հաւաքուէինք հօրս շուրջը ու ամէն անգամուան լսած հեքիաթները դարձեալ պատմել կու տայինք, ու ան սիրայօժար ու լայն սիրտով նորէն կը պատմէր՝ կարծես առաջին անգամը ըլլար, ու մենք նոյնպէս առաջին անգամ ունկնդրողներու պէս մտիկ կ’ընէինք միեւնոյն հետաքրքրութեամբ: Անոնց գլուխ գործոցն էր Թումանեանի «Խօսող Ձուկը»: Մինչեւ այսօր, հօրս քաղցր ձայնը ականջիս մէջ կը հնչէ ամէն անգամ երբ այդ հեքիաթը կարդամ կամ պատմեմ: Երբեմն հայրս կը պատմէր իր մանկութեան օրերէն, երբ ան փոքր տարիքին հովիւութիւն կ’ընէր ու գիւղին ոչխարները կը հաւաքէր առաւօտ կանուխէն դաշտերը տանելու եւ արածելու: Ան յաճախ կը կրկնէր, թէ ինք գիտէր իւրաքանչիւր ոչխար որու ագարակէն առած է եւ որու պէտք էր վերադարձնել: Գառնուկները շատ կը սիրէր ու վազվզող ուլիկները յատուկ տեղ ունէին իր քով, որոնք թէեւ կը յոգնեցնէին զինք, սակայն հայրս կը սիրէր բոլորը: Ահա թէ ինչու ան ունէր լայն սիրտ, ընտանիքը սիրող, աշխատասէր ու զոհուող անհատականութիւն մը: Ան յաճախ կը կրկնէր. «գառնուկները կը վստահին ինծի ու կը հետեւին հօտին, իսկ բարի հովիւը չի մորթեր իր ոչխարները, այլ զանոնք ապահով կը վերադարձնէ իրենց տիրոջը» ու խորունկ շունչ մը առնելէ ետք՝ կը շարունակէր…: Թէ մանկութեան ի՞նչ յուշեր կը մտաբերէր, ի՞նչ էր այդ խորունկ շունչին իմաստը՝ միայն ինք գիտէր:
Ժամանակը եկաւ ու մէկիկ-մէկիկ հեռացանք մեր պապենական տունէն, բայց միշտ ալ կը վերադառնայինք հո՛ն, դարձեալ կը հաւաքուէինք՝ այս անգամ աւելի բազմանդամ, բայց բնա՛ւ չէինք մտածեր որ օր մը այդ դուռը յաւերժ պիտի փակուի: Երբ մայրս ու հայրս հրաժեշտ տուին այս աշխարէն, այն ատեն պարտադրաբար փակեցինք մեր մանկութեան յիշատակներով լեցուն այդ ջերմ ու տաքուկ տան դուռը ու հեռացանք մեր թաղէն:
Մեզմէ իւրաքանչիւրը լաւ գիտէր, թէ ամէն անգամ որ կը բաժնուէինք իրարմէ՝ կրնար վերջինը ըլլալ ու այլեւս բոլորս միասին մէկտեղ պիտի չըլլայինք հին օրերուն պէս հօրս տան մէջ, մանկութեան քաղցր ու անմեղ օրերուն պէս, հոն ուր հացին բոյրը ուրիշ էր, սուրճին հոտը ուրիշ էր, ամէն ինչ հոն տարբեր էր եւ մինչեւ այսօր կը մնայ յատուկ մեր յիշողութեան մէջ: Վերջին անգամ երբ փակեցի հօրս տան դուռը, կարծես կտոր մի ինձմէ մնաց հոն՝ մերիններուն հետ:
Դժբախտաբար այսօր մենք դարձանք օտարականներ մեր այդ հայաբոյր թաղին մէջ, ուր հօրս տունը տակաւին կը մնայ, բայց բաժնուած իր հարազատներէն, լուռ ու առանձին…
Լենա Պօղոսեան
