Նարնջենիներու պարտէզներով շրջապատուած հինգ-վեց շէնք եւ փոքրիկ նպարավաճառի խանութ մը, լայն համայնապատկերը կը ներկայացնէին մեր թաղին, որ կ՛ապահովէր կապը Անթիլիասի մայրուղիին եւ ներսի ճամբուն միջեւ։ Հոն է, ուր մանկութեան քաղցր յուշեր, խաղընկերներու հետ անցուցած հաճելի պահեր, բարեկամական եւ դրացութեան սերտ կապեր շաղախուած են իրարու։ ինչպէ՞ս կարելի է մոռնալ նարնջենիններու նորաբաց ծաղիկներուն բոյրը գարնան, որ ամբողջ թաղը «կ’ոռոգէր» իր զգլխիչ բուրմունքով։ Գրեթէ քառորդ դար մը ապրած եմ այդ թաղին մէջ, որուն յիշատակները կը սնուցեն ու կը փայփայեն իմ հոգիս եւ ուրախութեամբ կը ջերմացնեն սիրտս։
Մանկութեանս շրջանին, Լիբանանի խաղաղ ու ապահով օրերն էին։ Պարտէզները, շէնքերու տանիքները, ճամբաները մեր հիմնական խաղավայրերն էին։ Մեր թաղի պարտէզներուն մեծ մասը փշաթելերով շրջափակուած էին, սակայն ես ու խաղընկերներս ձեւ մը կը գտնէինք ներս «թափանցելու»։ Ծառերու վրայ կը բարձրանայինք եւ կը փորձէինք քանի մը հասանելի նարինջներէն քաղել։ Այդ ծառերուն կողքին, բացառաբար, կային մանկայի եւ աւկատանձի առանձին ծառեր, ինչ որ հազուագիւտ էր այդ օրերուն եւ որոնց պտուղները բարձր ըլլալով՝ անհասանելի էին մեզի։ Պարտէզներուն մէջ կը վազվզէինք․ անհոգ էինք ու երջանիկ։ Թռչունններն ալ կարծես մեր հրճուանքը տեսնելով՝ զուարճութեամբ կը ճռուողէին։ Երբ պարտէզին տէրը, պատահմամբ, ժամանէր եւ մեզի հոն նշմարէր, արագ մը խոյս կուտայինք, որովհետեւ գիտէինք , թէ մեծ բարկութիւն մը կը սպառնար մեզի։
Մեր թաղին մէջ միայն մէկ նպարավաճառ կար, ուստի, մայրս, որուն ես ալ կ՛ընկերակցէի, երեք-չորս վայրկեան կը քալէր՝ հասնելու Ժալ Էլ Տիպի հրապարակը։ Հոն, կարելի էր գտնել զանազան պէտքեր գոհացնող վաճառատուներ։ Համեստ խանութներ էին, չկային ներկայ օրերու «աչք շլացնող» ցուցափեղկերը։ Աջին, «քիչ մը ամէն բան» վաճառող Ժըրժոսին խանութն էր։ Երբ ներս մտնէիր, կարելի էր նշմարել կարի յատուկ պէտքեր․ կոճակներու այլազան տեսակներ, չափեր ու գոյներ։ Բարակ եւ հաստ դերձաններու հարուստ հաւաքածոյ մը։ Խանութին խորքը՝ գծագրութեան պիտանի իրեր, ներկեր, տետրակներ, կարկին, գծաքաշ։ Խանութին մէջ այլ իրեր ալ կային, որոնց նպատակը ես այն ատեն չէի կրցած հասկնալ։ Իմ ուշադրութիւնս կը գրաւէր բարձր դարակներու վրայ շարուած եւ յատուկ տուփերու մէջ զետեղուած պուպրիկներու հաւաքածոն՝ գոյնզգոյն զգեստներով եւ մազի տարբեր յարդարանքներով։
Ձախին՝ փոքրիկ տուն մը՝ իր հին ու մաշած քարերով, կը թողուր պատմական վէպի մը մէջ գտնուող հին տան տպաւորութիւնը։ Քիչ մը առջեւ քալելով՝ կարելի էր նոր եփած հացի ախորժաբեր բոյրը զգալ։ Հոն պրն․ Սահակին փուռն էր։ Ան միջին տարիքի, կլոր դէմքով, թաւ յօնքերով, կարճահասակ մարդ մըն էր։ Պրն. Սահակը հեզաբարոյ, բայց միաժամանակ ջղային մարդ մըն էր․ կարելի չէր մէկէ աւելի հարցում ուղղել իրեն։
Փուռին մէջ ճարճատող փայտերուն առընթեր՝ Սահակ ինքն ալ կը բորբոքէր եւ դէմքը կարմրաւուն գոյն մը կը ստանար։ Ան խմորը փոքր գունդերու վերածելով, մեքենային մէջ կը դնէր, միւս կողմէն կլոր եւ տափակ խմորներ ստանալու համար։ Կը սիրէի դիտել այդ գործընթացը։
Քիչ մը աւելի առաջ երթալով, արդուկիչի խանութ մը կը պարզուէր դիմացդ։ Կը փափաքէի, որ մայրս հոն ալ այցելէր, որովհետեւ անոր կողքին՝ դասընկերուհիիս Անիենց գետնայարկ տունը կար։ Մայրս, երբ արդուկիչին խանութը մտնէր, որչա՜փ կ՛ուզէի, որ քիչ մը ուշանար, որ քանի մը վայրկեան աւելի խաղամ Անիին հետ։
Վերադառնանք մեր թաղին։
Երբեմն կը մտաբերեմ, թէ ինչպէս դրացի շէնքերու մէկ տանիքէն միւսը կ՛անցնէինք։ Թէեւ զգոյշ էինք եւ անվախ, բայց վտանգաւոր բաժիններ ալ կային․․։ Մեր ծնողները եթէ տեղեակ ըլլային․․․մեր «քաջագործութիւններուն»։ Մեր խաղավայրերուն մէկ մասն ալ մեր թաղին փողոցներն էին, ուր ինքնաշարժներուն երեթեւեկը, բաղդատաբար ներկայ օրերուն, սակաւ էր։ Օրուան վերջաւորութեան, յոգնասպառ՝ կը մտնէինք նպարավաճառ Ժոզէֆին խանութը եւ պաղպաղակ մը կամ զովացուցիչ մը գնելով կը կազդուրուէինք։ Որքա՜ն կը սիրէինք գնել ուղղանկիւն տուփերու մէջ շարուած եւ ծխախոտաձեւ մատուտակները «սուսը»։
Այսօր, երբ կ՛անցնիմ մեր թաղէն, կը նկատեմ աւելի լայն պողոտայ մը, իսկ պարտէզներուն տեղ՝ շքեղ եւ բարձր շէնքեր։ Այն ապրումը կ՛ունենամ, թէ տաք շունչի եւ «լայն սիրտերու» փոխարէն «անհիւրընկալ» մթնոլորտ մը կը տիրէ։ Նախկին զուլալ ջերմութիւնն ու հարազատութիւնը այլեւս չկան։ Կոկորդս կը սեղմուի կարծես․․․ սիրտս կը ճմլուի․․․։ Թէեւ երազի մը պէս անհետացած են այդ քաղցր օրերը, բայց ժամանակը չէ կրցած աղօտել այդ յիշատակներուն պատկերը մտքիս մէջ։ Յիշատակներ, որ երբ մտաբերեմ, հոգիս կը լեցուի եւ կը խայտայ անոնց յարուցած հրճուանքով ու միտքս թռիչք կ՛առնէ դէպի գեղեցիկ բայց անհաս երազային հորիզոններ…
Լիզա Բանճարճեան Թելվիզեան
