Կրկնաբանութիւնն ու հայ  մատենագիրները (ա)

Մեր մատենագիրները կը ցուցաբերեն   կրկնաբանութենէ խուսափումի զմայլելի ու մեծաթիւ օրինակներ, որոնք կը հաստատեն, ի պատիւ անոնց, որ նման խուսափումը պատահականութիւն չէր, այլ խորապէս գիտակցուած արարք մը: Անոնք  ունէին  խուսափումի ուրոյն ու  այլազան հնարքներ, որոնք կը կայանային  մասնաւորաբար հոլովական ու խոնարհական վերջաւորութիւններու եւ հոմանիշներու կիրարկութեան  մէջ:

Այս խուսափումը զգալի է մեր  անգիր բանահիւսութեան օրերէն իսկ:

Օրինակ՝

–Ո՜  տայր ինձ զծուխն ծխանի

Եւ զառաւօտն Նաւասարդի,

Զվազելն եղանց,  զվագելն եղջերուաց.

Մեք փող հարուաք եւ թմբկի հարկանէաք,

Որպէս օրէն էր թագաւորաց:     

Այս եղաւ Արտաշէս Գ. արքայի (18－34) վերջին խօսքը, երբ ան օտար հողի վրայ մահացու վէրք ստացաւ դարան մտած թշնամիներէ ու այնտեղ ալ մեռաւ:

Հոգեվարքին մէջ  զինք ամէնէն աւելի առինքնող յիշատակը եղած է նախ՝ հայրենի  թոնիրին  ծուխը  եւ ապա Նաւասարդը՝ իր այլազան խաղերով.

–եղնիկներու եւ եղջերուներու վազքը, որոնց համար  ան կը կիրարկէ երկու հոմանիշներ՝ վազել եւ վագել՝ զգուշանալով կրկնաբանութենէ,

–փողերու եւ թմբուկներու զարկերը, որոնց համար նմանապէս կը կիրարկէ երկու հոմանիշներ՝ հարել-հարուաք, հարկանել-հարկանէաք:

Եւ ըսել, որ այս բոլորը՝ այսքան ճաշակով  անգիր շարող-հիւսողը եղած է սովորական հայ գեղջուկը, իր արքային յիշատակը վառ պահող հայ աշուղը:

Նուազ խօսուն չեն հայերէնի գրաւոր փուլի հայթայթած օրինակները:

                                                *   *   *

–Եղիցի հաստատութիւն ի մէջ ջրոցդ եւ եղիցի մեկնել ի մէջ  ջուրցդ» (Ծն., 1/6):

Օգտագործուած են ջուր գոյականի յոգնակիի երկու տարբեր սեռականները:

–Եւ ահա իցեն յետինք, որ եղիցին  առաջինք, եւ իցեն առաջինք, որ լինիցին յետինք» (Ղուկաս, 13/30):

Օգտագործուած է եղանել եւ լինել  “ըլլալ” նոյնանիշ բայերու ապառնին:

–Եթէ գտի՛ շնորհս առաջի ձեր, խօսեցարո՛ւք ընդ փարաւոնի և ասացէ՛ք» (Ծն. 50/4):

Խօսիլ եւ ըսել…

            –Հռութ գնաց զկնի նորա… դարձի՛ր և դու զհետ նիրի՛ն քոյ» (Հռութ, 1/14-15)։

            Տարբեր են  բայերը՝ գնաց…դարձի՛ր,  բայց կիրարկուած են նոյն  նշանակհութեամբ,  իսկ զկնի եւ զհետ  արդէն նոյնանիշ են՝ “ետեւէն”:

–Դու ո՞  ես…Դու ո՞վ ես» (Յովհաննու, 1/20,23):

Օգտագործուած են ո՞վ հարցականի  երկու տարբերակները՝ ո՞  եւ ո՞վ:

Այս երկուքին մէջ ընտիրը առաջինն է՝ ո՞.   սակայն թարգմանիչը նախընտ-րած է նուազ ընտիր ո՞վ- ը՝ պարզապէս խուսափելու համար կրկնաբանութենէ:

            –Եւ մտին որդիքն Իսրայէլի ի մէջ ծովուն ընդ ցամաք. եւ եղեւ ջուրն պարիսպ  ընդ աջմէ նոցա եւ ընդ ահեկէ իւրեանց» (Ելք, 15/22):

            Օգտագործուած են նոքա եւ իւրեանք “անոնք, իրենք”   հոմանիշ դերանուններու սեռականները՝ նոցա “անոնց” աջին եւ իւրեանց “իրենց”   ձախին:

            –Տո՛ւր ինձ բաժին, որ անկանի յընչիցդ”,− եւ նա բաժանեաց նոցա զկեանս (Ղուկաս, 15/12):

Կիրարկած է հայցականը  ինչք եւ կեանք  հոմանիշներուն, որոնք հարստու-թիւն, ստացուածք,  ունեցուածք կը նշանակեն: 

            –Աճեցայք եւ բազմացարոյք» (Ծնունդք, 1/28):

Աճեցայք-ը աճիլ բայի բուն հրամայական է, իսկ բազմացարոյք-ը՝ բազմանալ բայի յորդորական հրամայականը: Թարգմանիչը այսպէս վարուած է՝  խուսափելու համար միատեսակ ապառնիի   նոյնանման վերջաւորութենէն:

–«Յիշեցէ՛ք զՍենեքերիմ… յո՛ւշ լիցի ձեզ պատերազմն Հռոմայեցւոց ընդ Գաղատացիս» (Բ. Մաբաբայեցիս, 8/19-20):

Յիշեցէ՛ք եւ յուշ լիցի.   կարելի է միայն հիանալ  թարգմանիչին այսքան բարձր ճաշակին.  ուղղակի առինքնող է ան:

            –Որ յոլովեաց ՚ի գիտութիւն յաւելցէ ՚ի ցաւս» (Ժողովող, 1/18)։ 

            Յոլովել եւ յաւելել հոմանիշ են.  կը նշանակեն աւելցնել, շատցնել, բազմացնել: 

            Աշխարհաբար Աստուածաշունչը  թարգմանած է.

            «Իր գիտութիւնը աւելցնողը՝ իր վիշտը կ’աւելցնէ»:

            Այլ խօսքով՝ գործած է երկու կրկնութիւն՝ աւելցնող/կ’աւելցնէ  եւ   իր/իր:

Մինչ գրաբարի մէջ կրկնութեան հետքն իսկ չկայ:

                                                     *    *    *

Հետաքրքիր էի, թէ եւրոպական լեզուներ, ինչպէս նաեւ արաբերէնը ի՞նչ լուծում տուած են մեր այս  գրաբար  նախադասութեան. ստորեւ արդիւնքը.

–Յունարէն՝                          καὶ ὁ προστιθεὶς γνῶσιν προσθήσει ἄλγημα

–Լատիներէն՝                      qui addit scientiam addat et laborem

–Անգլերէն՝                           he   that increaseth knowledge increaseth sorrow

–Ֆրանսերէն՝                      celui qui augmente sa science augmente sa douleur

–Իտալերէն՝                         chi accresce il sapere, aumenta il dolore

–Սպաներէն՝                       y quien añade ciencia, añade dolor

–Ռուսերէն՝                          и кто умножает познания, умножает скорбь

–Գերմաներէն՝                    und wer viel lernt, der muß viel leiden

–Արաբերէն՝                         وَمَنْ يَزْدَادُ عِلْماً يَزْدَادُ حُزْناً

Ուրեմն իտալերէնէն բացի՝ միւս բոլոր լեզուները կրկնած են նոյն բայը:  Քանի արդի իտալերէնը ձեւաւորուիլ սկսած է Ժգ-Ժդ դարերուն, ապա ուրեմն հայերէնը ոչ մէկէն որեւէ ազդեցութիւն կրած չէր կրնար ըլլալ: Սա բոլորովին ուրոյն ազգային ոճ է: Շատ կը փափաքէի գիտնալ, թէ ի՛նչ լուծում տուած է ասորերէնը, որուն  վրայէն ալ մեր թարգմանիչները կատարեցին իրենց առաջին թարգմանութիւնը: Սակայն բոլորովին անհաղորդ եմ ասորերէնին:

[email protected]                                                               Արմենակ Եղիայեան