Արեւմտահայու եւ արեւելահայի տագնա՞պ Հայաստանի մէջ. հայրենադարձի մը տեսակէտը

Պետրոս Մանուկեան

Առաջին անգամ Հայաստան այցելեցի Նոյեմբեր 2011-ին, իսկ 2014-ի Օգոստոսին ամուսնացայ տեղացի էջմիածնեցի հայ աղջկայ մը հետ: Երեւանի ու Հայաստանի գեղեցկութեան յուշերը երեք տարի մնացին մտքիս մէջ: Վերստին այցելեցի Հայաստան Դեկտեմբեր 2015-ին, եւ ի վերջոյ ընդմիշտ վերադարձայ 2017-ի Յունիսին: Այս անգամ պատկերը բոլորովին ուրիշ էր: Զբօսաշրջիկներու թիւը զգալիօրէն աճած էր, եւ ժամանելէս անմիջապէս յետոյ, աշխատանքի համար շուրջ 12 հարցազրոյց ունեցայ:

Անակնկալօրէն, գալուս առաջին օրն իսկ ինծի աշխատանք առաջարկեցին: Առաջարկուած աշխատավարձը բաւականին բարձր էր` բաղդատելով լիբանանեան ընկերութիւններուն հետ՝ տնտեսական ճգնաժամէն առաջ: Աւելին, ինծի խոստացան երեք ամիս յետոյ 25 տոկոս յաւելում տալ:

Այսուհանդերձ, ժամանակի ընթացքին դէմ յանդիման գտնուեցայ տարբեր մարտահրաւէրներու: Հայաստանի մէջ ապրելու եւ աշխատելու իրականութիւնը չհամապատասխանեց իմ սկզբնական սպասումներուս: Ի յայտ եկաւ որ բարձր աշխատավարձը մնայուն չէ, իսկ խոստացուած յաւելումը չիրականացաւ: Երկրին տնտեսական վիճակը այնքան ալ բարգաւաճ չէր, ինչպէս ես կ’ակնկալէի: Մինչ Երեւանը տակաւին ունէր իր հմայքը, տեսայ սակայն, թէ այն կախարդանքը, որ նախապէս զգացած էի, այնքան ալ չէր ներկայացներ առօրեայ իրականութիւնը:

Ամէն պարագայի, կ’ուզեմ ընդգծել, որ իմ փորձառութիւնս ենթակայական է, եւ ուրիշներ կրնան տարբեր փորձառութիւններ եւ հեռանկարներ ունենալ: Հայաստան ունի իր իւրայատուկ հմայքը եւ հնարաւորութիւններ կ’ընծայէ տարբեր մարզերու մէջ: Այն անհատները, որոնք կը մտածեն Հայաստան հաստատուելու մասին, անհրաժեշտ է որ մանրամասնօրէն ուսումնասիրեն երկրին բոլոր տուեալներն ու կարելիութիւնները եւ մտածուած որոշում կայացնեն՝ մեկնելով իրենց սեփական հանգամանքներէն:

Առանց ընդհանրացնելու, փորձառութենէս պատմեմ, թէ Հայաստանի մէջ ալ կան այլամերժ մարդիկ:  Աշխատակիցներով՝ բոլորը հայաստանցի բացի ինձմէ, ճաշարան մը մեր գտնուած միջոցին, դէմ յանդիման գտնուցայ կացութեան մը, որ լուսարձակի տակ առաւ Հայաստանի մէջ այլամերժ հայեացքներ ունեցող որոշ անձերու գոյութիւնը: Ներկաներէն մէկը հետաքրքրութեամբ ինծի հարցուց, թէ ինչո՞ւ որոշած եմ Հայաստան հաստատուիլ, որուն՝ ես արտայայտեցի իմ սէրս հայրինիքին հանդէպ: Սակայն այլ ներկայ մը հեգնանքով պատասխանեց, որուն յաջորդեց ծիծաղ մը: Քիչ ետք, այլ ներկայ մը նշեց, որ կեանքը Հայաստանի մէջ դժուար է ու դաժան: Այս անձը նոյնիսկ աւելի առաջ գնաց մատնանշելով պատմական անձի մը մասին իմ անտեղեակութիւնս` ընդգծելով արեւմտահայերու եւ արեւելահայերու տարբերութիւնը: Ակնյայտ դարձաւ, որ թէեւ ոմանք աւելի խորամանկ կ’արտայայտէին իրենց տեսակէտները, միւսները չէին խուսափեր իրենց այլամերժութիւնը բացայայտօրէն դրսեւորելու: Հակառակ իմ կողմէս հակազդեցութիւն յառաջացնելու անոնց փորձերուն, ես մնացի հանդարտ ու անտարբեր:

Այնուամենայնիւ, կարեւոր է նշել, որ այս հանդիպումը չի ներկայացներ Հայաստանի ընդհանուր իրականութիւնը: Թէեւ կրնան ըլլալ անհատներ, որոնք ունին այլամերժ համոզումներ եւ կը ճանչցուին որպէս «ազգայնական հայեր», կարեւոր է գիտակցիլ, որ անոնց տեսակէտը հիմնուած է մոլորութեան եւ կեղծիքի վրայ: Այլ օրինակ մը. 15 տեղացի հայերու եւ մէկ ռուս աղջկայ հետ պատահական հանդիպումի մը ընթացքին, Արամ անունով անձ մը ինծի խորհուրդ տուաւ անտեսելու այդ մարդոց բացասական տրամադրութիւնները: Հայաստանի մէջ պատահած այս երկրորդ պատահարը կապ ունի Ռուսիայէն վերադարձած կարգ մը անհատներու, որոնք կը կարծեն, թէ իրենց «ռուսական ոճը» պէտք է տպաւորէ բոլորը: Երբ արեւմտահայերը չեն բաժներ այս տրամադրութիւնը, անոնք կը փորձեն պառակտումներ ստեղծել արեւելահայերուն եւ հայրենադարձ արեւմտահայերուն միջեւ: Հետագային երեւան եկաւ, որ նման խումբերու անդամները տեղացիներու նկատմամբ նոյնքան կոպտութիւն կը ցուցաբերեն, որքան մեզի հանդէպ: Հետեւաբար, այն կարծիքը, թէ տեղացի հայերը նախապաշարումներ ունին մեզի հանդէպ, անհիմն է:

Այս օրինակները տալով, ճիշդ չէ ենթադրել, որ մենք` իբրեւ հայրենադարձ հայեր, անխափան համարկուած ենք հայրենի ժողովուրդին հետ եւ ամուր կապեր ստեղծած ենք: Իրականութիւնը աւելի բարդ է, եւ անոր պատճառները այնքան էլ ծանօթ չեն սփիւռքի մէջ: Տեղի հայերը իրենց էութեամբ խաբեբայ, անազնիւ կամ խորամանկ անհատներ չեն: Իրականութեան մէջ, պիտի համարձակիմ ըսելու, որ անոնք յաճախ աւելի անկեղծ ու ազնիւ են, քան մենք: Այսուհանդերձ, մեծ հարցական է, թէ ինչո՞ւ մենք ամբողջութեամբ չենք համարկուիր որպէս նոյն ժողովուրդի մէկ միաւորը:

Հայրենադարձները եւ տեղացի հայերը հազուադէպօրէն առիթներ կը ստեղծեն իրարու հանդիպելու. հայրենադարձները ընդհանրապէս կը փնտռեն ու ժամանակ կ’անցնեն իրենց երկրացիներուն հետ: Հետեւաբար, զարմանալի չէ, որ այսօր մենք կը նշմարենք, որ լիբանանցիները կը շփուին լիբանանցիներու հետ, ներառեալ լիբանանահայերը եւ լիբանանցի արաբները: Նոյնը կը վերաբերի սուրիացիներուն, եւ շուտով սկսան տարբեր թաղամասեր կամ կեթոներ ձեւաւորուիլ: Ներկայիս, լիբանանցիներուն մեծ մասը կը բնակի Դաւիթաշէնի մէջ, մինչ սուրիացիները հիմնականօրէն բնակութիւն հաստատած են Կոմիտասի շրջանը: Ես վստահ եմ, որ աւստրալիացիները, ամերիկացի հայրենադարձները եւ գանատացիները նոյնպէս կը հետեւին նման ուղղութեան:

Repat Armenia կազմակերպութիւնը հիանալի աշխատանք կը կատարէ հայրենադարձները համախմբելու եւ անոնց համար հանդիպումներ ու հաւաքներ կազմակերպելու առումով: Այս նախաձեռնութիւնը գովելի է, սակայն պակասաւոր, որովհետեւ տեղացի հայերը չեն հրաւիրուիր այդ միջոցառումներուն:

Արդեօ՞ք մշակութային խոչընդոտ կայ տեղացի արեւելահայերուն եւ արեւմտահայ հայրենադարձներուն միջեւ: Անշուշտ, բայց այդ մէկը յաղթահարելու միակ միջոցը միջավայր ստեղծելն է, ուր անոնք կրնան ամէն օր երկար ժամանակով շփուիլ իրարու հետ: Բնականօրէն, պարզապէս շուկայէն գնում ընելը կամ տեղացի վարորդին հետ թաքսի նստիլը բաւարար չէ: Ընկերային յարաբերութիւններ հաստատելու ամենէն արդիւնաւէտ միջոցը աշխատանքն է: Ցաւօք, սակայն, այսօր գործ գտնելը դժուար է թէ՛ տեղացի հայերուն, թէ՛ ալ հայրենադարձներուն համար:

Այն կարծիքը, թէ հայրենադարձները դժուարութիւն կ’ունենան գործ գտնելու միայն այն պատճառով, որ օտարերկրացի կը նկատուին, անհեթեթ է ու ծիծաղելի: Դժուար շուկայ է Հայաստանի աշխատանքի շուկան, եւ խոստովանինք, որ հայրենադարձները աւելի քիչ անարդարութեան կ’ենթարկուին, քան տեղացիները, որովհետեւ անոնցմէ ակնկալութիւնները աւելի մեծ են:

Եզրակացնելով` միաձուլման ազգային գործնթացը տակաւին հեռու է իրականացուելէ Հայաստանի մէջ: Անհրաժեշտ է, որ հայրենադարձները աշխուժօրէն ներգրաւուին, խառնուին եւ համարկման առիթներ ստեղծեն տեղացիներուն հետ: Շատ հաւանական է, որ սկիզբը դիւրին չըլլայ, բայց ինչպէս Apollo Creed-ը կ’ըսէ Rocky ֆիլմին մէջ. «ժամանակ տուր, եւ ան մինակը կու գայ»: