Նախագիծե՞ր, թէ՞ նախագիծներ…
June 5, 2025
- Ինծի այնպէս կը թուի, թէ արեւելահայը պիտի աւելի հայանայ, եթէ իր լեզուէն թօթափէ հետեւեալ 10 օտարաբանութիւնները.
–ադապտացնել պատշաճեցնել, յարմարցնել
—ինֆորմացիա տեղեկատւութիւն, իրազեկում,
—լեգիտիմ(ացնել) օրինական(ացնել)
—կապիտուլացիա անձնատւութիւն
—կոնյունկտուր պատահակցութիւն, իրավիճակ
—մանիպուլացնել (ացիա) ձեռնածել (ութիւն)
—մարգինալ (-ացնել) լուսանցքային (-ացնել)
—սուվերեն գերիշխան, ինքնիշան, ինքնավար[1]
—կոռռուպցիա խաթարում, փտածութիւն
—կոմպենսացնել հատուցել
- Նախագիծեր… նախագիծներ…
Գալուստ Կիւլպենկեան հիմնարկութիւնը տեղեկատուական ընդարձակ յօդուածով մը հանրութեան կը ծանօթացնէ իր մէկ ծրագիրը՝ Projects:
Յօդուածին խորագիրն է՝
–«Գաղափարէ մինչեւ գործադրութիւն՝ նոր նախագիծերու զօրակցութիւն»:
Ինչպէս խորագրին, այնպէս ալ յօդուածին ամբողջ երկայնքին Հիմնարմկութիւնը կիրարկած է նախագիծեր բառը տասը անգամ՝ բոլորն ալ եր յոգնակերտով, որ ճիշդ ու հայեցի ձեւն է:
«Ազդակ» իր արտատպումին մէջ (16/4/2025, էջ 5) բառիս տասն ալ դարձուցած է նախագիծներ՝ ներ-ով:
Հետաքրքրական է, թէ ո՞ր հայագէտին խելապատիկով տեղի ունեցած է այս «սրբագրումը», որ այսպէս կատարուած է թեթեւ ու անպատասխանատու ձեռքերով, թեթեւ ու անպատասխանատու ոտքերով ալ ան հասած է ընթերցողին:
Եթէ այսպէս գրողը մտաւորական տարրական հետաքրքրութիւն ու նախանձախնդրութիւն ունենար, ապա պիտի նկատէր, որ բառիս եր-ով յոգնակին թելադրուած է ակադեմական հետեւեալ բառարաններուն մէջ.
–Փառանձեմ Մեյթիխանեան－Հայերէնի ուղղագրական նոր բառարան
–Էտիկ Աղայեան－Արդի հայերէնի բացատրական բառարան
–Աշոտ եւ Քնարիկ Սուքիասեան－Արդի հայերէնի ուղղագրական-ձեւակազմական բառարան
–Յովհաննէս Բարսեղեան－Հայերէնի ուղղագրական-ուղղախօսական -տերմինական բառարան
* * *
Կանոնը շատ պարզ է.
—գիծ կու տայ գիծեր, նախագիծ կու տայ նախագիծեր/–գծեր
—ծայր կու տայ ծայրեր, գրչածայր կու գրչածայրեր
—հաւ կու տայ հաւեր, հնդկահաւ կու տայ հնդկահաւեր
–զանգ կու տայ զանգեր, ահազանգ կու տայ ահազանգեր
Թէեւ կ’ակնկալուի լրագրողէ մը, որ ճանչնայ այս կանոնը, այսուհանդերձ կանոնէն վեր կայ ճաշակ ըսուածն ալ, որ իր կարգին հրաշալի առաջնորդ է. որքան բարեհունչ, հեզասահ ու հայեցի է նախագիծեր/-գծեր ձեւը, այնքան խժալուր, ծանծաղ ու խորթ է նախագիծներ-ը, որուն հանդէպ ցուցաբերուած նախընտրութիւնը որքան ապշեցուցիչ, նոյնքան ալ… յուսահատական է:
Չըսելու համար… ողբերգական[2]:
- Մերին Պոլիսը
Նկատի ունիմ մասնաւորաբար «Ակօս»-ը եւ անոր պատուական խմբագրապետը՝ Բագրատ Էստուգեանը, որ հաստաբեստ կաղնիի մը տոկունութեամբ նեցուկ կը կանգնի Հրանդ Տինգի այս երկլեզուեան աւանդին:
Մասնագիտութեամբ քիմիագէտ, որ պահ մը երգչախումբ ալ կազմած ու ղեկավարած է՝ հուսկ կայք հաստատելու համար «Ակօս»-ի խմբագրատունը, ուր զինք կը կանչէր իր բուն կոչումը: Կ’ուզէի՞ք գիտնալ իր կրօնքը…
Ըստ Վիքիփետիայի՝ ան քրիստոնիա է…
* * *
Էստուգեան ունի բառեր, որ այլուր չենք գտներ:
Քիմիագէտը կը կերտէ զանոնք՝ մեկնելով ստուգաբանական բոլորովին իւրայատուկ մտայղացումներէ, որոնք անմատչելի են մահկանացուներուս:
—ի դէմ
Ամբողջ հայութիւնը կը կիրարկէ «դէմ» ձեւը, որ իր գրիչին տակ դարձած է ի դէմ. «Ազգային պայքար մը ի դէմ յաղթական պետութիւններու»:
—մասնահատած
Մենք կ’ըսենք՝ մասնատել, որքան ալ ծագումով ան մասնահատել է, որուն հ տառը զեղչած է լեզուն… բարեհնչական մտահոգութեամբ:
—լուծարկում, ինքնալուծարկում
Որոնք ստուգաբանօրէն կ’ենթադրեն լուծարկել բայ մը, որ հայերէնը չունի. փոխարէնը ունինք լուծարել, որ կու տայ լուծարում եւ ինքնալուծարում :
—պոռում-գոչում
Էստուգեան քիմիագէտին տրամաբանութեամբ… գոռալ եւ պոռալ հոմանիշ են: Եթէ կարելի է ըսել՝ գոռում-գոչում, ապա պէտք է կարելի ըլլայ ըսել նաեւ…պոռում-գոչում ու գրել. «Ան առանց պոռում-գոչումի կրնայ համոզել»:
* * *
Թեհրանի «Ալիք»-ին գլխարկն ալ զուրկ չէ… նապաստակէ: Ահա՛ հատ մը.
–«Նովռուզի առթիւ խմբագրատունս արձակ է լինելու մարտ 19－ապրիլ 3»:
Առաջին անգամն է, որ հաստատութեան մը «չգործելու՝ արձակուրդի մէջ ըլլալու» գաղափարը կը տեսնեմ արձակ ածականով թարգմանուած:
Եւ այնքա՜յն հաճելի կը հնչէ ան ու կը շոյէ այլուր չարչարուած ականջդ:
[email protected] Արմենակ Եղիայեան
[1] Ուղղակի վրդովիչ է, որ մայրենի լեզուդ այսքան առատօրէն հոգայ կարիքներդ, իսկ դուն օտարին մուրացկանը դառնաս:
[2] «Ազդակ» կը գրէ նաեւ ուրուագիծներ (2/6/2025, էջ 5), միւս կողմէ՝ օրինագիծեր եւ նախագիծեր (3/6/2025, էջ 2):
