Մեր Եուսուֆը
April 2, 2025
2016-ին, «Զրադաշտը դարձաւ շուն» ներկայացումի փորձերը կ’ընթանային բեմին վրայ, ուր, իբր «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբի նորեկ վարչական՝ առաջին անգամ ըլլալով Եուսուֆը եւ Զաւէնը տեսայ բեմի վրայ: Ամբողջական գործին ծանօթ էի միայն թեքսթը կարդալով եւ անտեղեակ էի այլ մանրամասնութիւններուն՝ դերասաններ, կերպարը մարմնաւորողներ… Վերջին պատկերը կը ներկայացնէր շոգեկառքի մը մէջ գտնուող երեք ճամբորդներ՝ կղերական մը (Զաւէն Պաաքլինի), հալածախտէ տառապող տղամարդ մը (Խաչիկ-Հրակ Տէմիրճեան) եւ ոստիկան մը (Եուսուֆը)(1), բայց ինծի համար տակաւին ոչինչ յստակ էր՝ առանց տարազի, առանց վերջնական բեմադրութեան (mise en scène) եւ կէսկատար երկխօսութեամբ: Փորձ էր: Օրին, միակ տպաւորութիւնս այն էր, որ ոչ միայն «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբին, այլ լիբանանահայ թատրոնի երկու մեծերը բեմի վրայ էին. առանց խօսքերը մտիկ ընելու, զիրենք դիտելը բաւարարութիւն էր:
Եուսուֆին ծանօթացայ այս ներկայացումէն վերջ, թատերախումբի մտերմիկ ընթրիքներու, քէֆերու ժամանակ: Այս առիթներէն մէկուն ընթացքին էր, որ «Եուսուֆ» անունին գաղտնիքը իմացայ: Տարիներ առաջ, բեմադրիչ Վարուժան Խտըշեանի օրերուն, խումբին մէջ կային երեք Յովսէփներ. գործնական դարձնելու նպատակով, Խտըշեան իւրաքանչիւրին կնքած էր տարբեր անուններով՝ Յովսէփ, Ժոզէֆ եւ Եուսուֆ:
Մեր օրերուն, մէկ Յովսէփ ըլլալով հանդերձ, խորթ էր զինք իր իսկական անունով կանչելը, ինք Եուսուֆ էր մեզի համար:
2017-ի ամռան, «Ժողովուրդի թշնամին» ներկայացումի նախնական փորձերն էին. Ընթերցանութիւն(2): Եուսուֆ պիտի խաղար գինով մարդու մը դերը(3), որ բեմ մուտք պիտի գործէր բողոքի ցոյցի ժամանակ: Ընդամէնը երկու կամ երեք խօսք ունէր ըսելիք: Բայց իր հասկացողութեամբ (ինչպէս նաեւ իր սերունդէն շատերու) «մեծ դերեր» եւ «պզտիկ դերեր» չկան. իւրաքանչիւր դերասան միշտ ներկայ պէտք է ըլլայ փորձերուն, մէկը միւսէն բան մը սորվելու համար:
Եուսուֆ այդպէս դաստիարակուած էր, այդպէս համոզուած էր եւ այդպէս կը պահանջէր բոլորէն: Կը խրտչէր երբ տեսնէր որ իրականութիւնը այլեւս փոխուած էր: Թատրոնի հանդէպ թուլութիւնը զինք կը զայրացնէր: Մինչեւ իսկ ընթերցանութեան ընթացքին, երբ զգար որ ոեւէ դերակատար առանց կիրքի, պարզապէս կը կարդար, բեմադրիչին ներկայութիւնը հաշիւի չառնելով կը բացագանչէր «կեա՜նք, կեա՜նք»: Զինք չճանչցողները կրնային անակնկալի գալ, նոյնիսկ վիրաւորուիլ, բայց ճանչցողներն էին, որոնք իրաւունք կու տային եւ ըսածը նկատի կ’առնէին:
Իսկ ես իբր նորեկ բեմավար, զինք լաւ ճանչցողներէն չէի: Չէի ընդուներ իր մօտեցումի ձեւը, բայց լուռ կը մնայի որովհետեւ Եուսուֆն էր, վստահ ինձմէ լաւ գիտեր: Ժամանակի ընթացքին զինք հասկնալու սկսայ:
Թատրոնի հանդէպ ունեցած կարգապահութիւնը աղմկալի էր: Փորձերուն առաջինը հասնողն էր իր «բարի երեկոյ»ով, մէկ ձեռքի մատին անցուցած բանալիներու տրցակի ձայնով, միւս ձեռքին ծխախոտով: Փորձերէն վերջին մեկնողն էր՝ «գիշեր բարի»ով եւ դուռէն դուրս ելած ատեն մէկ մատով դուռին մէկ զարկ տալով:
Լիբանանի մէջ, «Ժողովուրդի թշնամին» ներկայացումը տեղի ունեցաւ նոյն տարուան նոյեմբերին, եւ աւարտեցաւ յաջողութեամբ:
2018-ի սկիզբը, թատերախումբը անցաւ իր յաջորդ ծրագրին՝ «Կոնտոլեզիա՝ իմ սէր» ներկայացումին: Եուսուֆի դերը նոյնանման էր, պահակ(4) մըն էր եւ բեմին վրայ խօսք ալ չունէր, բայց բոլոր փորձերուն ներկայ գտնուեցաւ կարգապահօրէն «կեա՜նք» տալով բոլորին:
Նոյն տարուան մէջ, թատերախումբս այս երկու գործերը Հայաստանի մէջ ներկայացնելու առիթը ունեցաւ: Նախ Գիւմրի(5) ապա Երեւան: Նոր փորձառութիւն մըն էր մեզի համար, վարչութեան պատասխանատուութիւնն ալ մեծ էր, մեծաթիւ խումբով ճամբորդել եւ այդ ալ երկու տարբեր ներկայացումներով: Այս ծրագիրն ալ յաջողեցաւ: Վերադարձանք Լիբանան:
Քանի մը օր վերջ լուր ստացայ որ Եուսուֆը կ’ուզէր զիս տեսնել (whatsapp չունէր որ ուղղակի կապուէր): Աննախընթաց էր, յատուկ հրաւէր: Գացի իր խանութ-սրճարանը, դիմաւորեց զիս իր փայլուն ժպիտով եւ ստիպեց որ նստինք եւ սուրճ խմենք: Սուրճը հրամցուեցաւ, ու յանկարծ Եուսուֆ խանութ մտաւ եւ սեւ տոպրակ մը բերաւ ու ինծի տալով ըսաւ. «վարձքդ կատար, ըրած գործդ դիւրին չէր, ես գիտեմ ով ինչ գործ ըրաւ, ապրիս»: Եուսուֆը Հայաստանէն ի վեր հետը նուէր բերած էր ինծի համար:
Ապշած էի եւ յուզուած:
Վերջին անգամ Եուսուֆին հետ աշխատեցայ 2024-ի մեր «Տեսակ մը թատրոն»(6) ներկայացումին մէջ: Չեմ կրնար մոռնալ իր ամենայն յարգանքը եւ նուիրումը բեմին: Տէր էր իր տարազին, իր կերպարին վերաբերող իրերուն, չէր ընդուներ մտահոգել մէկu այդ գծով: Ժամացոյցի պէս, դէպի բեմ իր մուտքէն հինգ վայրկեան առաջ արդէն պատրաստ կ’ըլլար. թէեւ ինքնավստահ, բայց դարձեալ կը հարցնէր եթէ կազմ ու պատրաստ է. եւ կը հարցնէր ճիշդ առիթը գտնելով, առանց խանգարելու:
Աւելի քան յիսուն տարուան դերասան ըլլալով, Զաւէնին հետ միասին, մնաց թատերախումբի տարբեր սերունդներու մէջ մնայուն դէմք:
Եուսուֆ կ’ըսէր որ թատրոնը կը խաղանք, հոն ալ կը վերջանայ: Բայց գործին ամբողջութեան յիշատակներն են որ մեր մէջ կը մնան՝ փորձերը, ընթացիկ սխալները, զուարճալի դէպքերը:
Եւ այդ զուարճալի վերջին դէպքով բաժնուեցաւ թատերախումբէն… իր վերջին դերին վերջին խօսքը պէտք էր ըլլար «Ո՞ւր կ’երթան», բայց միշտ շուարելով կ’ըսէր «գացի՛ն»: «Գացի՛ն» եւ «գնա՛ց« բառերը մինչեւ օրս կ’օգտագործուին թատերախումբիս կողմէ իբր inside joke եւ մնացին մեր՝ իր վերջին սերնդակիցներուն մէջ, հաճելի յիշատակ:
28 փետրուար 2025-ին, թատերախումբիս նոր գործի փորձի ընթացքին էր երբ լուրը ստացանք՝ «Եուսուֆը գնա՛ց»:
Եուսուֆը գնաց բայց legend-ը մնաց:
Յիշատակը միշտ անթառամ