Կը գլխագրուին…չեն գլխագրուիր…
June 14, 2023
Ուրեմն կը շարունակենք գլխագրումի բնաբանը:
- Կը գլխագրուին աշխարհագրական տարածք ցոյց տուող բարդ անուններու բոլոր բաղադրիչները.
—Փոքր Ասիա, սակայն՝ փոքրասիական
—Մերձաւոր Արեւելք, սակայն՝ մերձարեւելեան
—Ծայրագոյն Արեւելք
—Միջին Ասիա, սակայն՝ միջինասիական
—Վերին Եգիպտոս, Ստորին Եգիպտոս[1]
–Հարաւային Արաբիա, սակայն՝ հարաւարաբական
—Հարաւային Ամերիկա, սակայն հարաւամերիկեան
—Հարաւային Ափրիկէ, սակայն՝ հարաւափրիկեան
—Արեւմտեան Հայաստան կամ Արեւմտահայաստան, արեւմտահայկական
—Արեւելեան Հայաստան կամ Արեւելահայաստան, արեւելահայկական
Արշակունի, մխիթարեան եւ նմանները չեն գլխագրուիր իբրեւ անհատական անուն. օրինակ՝ «Երկու մխիթարեաններ կը փորձէին ուղղել մեր սխալները»: Ասոնք կը գլխագրուին երբ կ’ակնարկեն այդ անունները կրողներու ամբողջութեան.
—Արշակունիները տուին մեր լաւագոյն թագաւորները:
—Մխիթարեաններուն կը պարտինք մեր վերահայացումը:
Տօնական օրերերու անունները առանձնաբար կը գլխագրուին, օրինակ՝ Ծնունդ, Զատիկ, Համբարձում, Հոգեգալուստ… ասոնք իբրեւ բառակապակցութիւն կու տան՝ Սուրբ ծնունդ, Սուրբ զատիկ, Նոր տարի, Մեծ պահք եւ այլն:
Կրնայ պատահիլ, որ նոյն անունը գրուի երկու տարբեր ձեւով իր շարադասութեան բերումով. օրինակ՝ Տրդատի դուռ, որ կամար մըն է Էջմիածնի բակին մէջ, եւ Դուռն Տրդատայ. Առաջինը աշխարհաբարեան արտասանութիւնն է, երկրորդը՝ գրաբարեան:
- Կը գլխագրուին ժամանակակից կայացած տէրութեանց կամ գերտէրութեանց անուններու բոլոր բառերը. ինչպէս՝
–Միացեալ Նահանգներ (ՄՆ)
–Ռուսական Դաշնութիւն(ՌԴ)
–Եւրոպական Միութիւն (ԵՄ)
–Արաբական Միացեալ Էմիրութիւն (ԱՄԷ):
Չեն գլխագրուիր պատմական տէրութեանց անունները.
–Հռոմէական կայսրութիւն
–Բագրատունեաց հարստութիւն
–Օսմանեան տէրութիւն:
- Միայն առաջին բառը կը գլխագրուի հոգեւոր կառոյցներու եւ նստավայրերու, որոնք կ’ընկալուին իբրեւ վերացական հասկացութիւններ.
–Հայ առաքելական եկեղեցի
–Հայաստանեայց (Հայց.) առաքելական սուրբ եկեղեցի
–Ընդհանրական եւ առաքելական եկեղեցի
–Հայ առաքելական եկեղեցւոյ Արարատեան թեմ
–Կաթողիկէ եկեղեցի
–Եհովայի վկաներ
–Աւետարանական եկեղեցի
–Առաքելական եկեղեցի
–Արեւելեան ուղղափառ եկեղեցիներ
–Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին
–Սուրբ Էջմիածին Մայր[2] աթոռ (կամ՝ տաճար)
–Մեծի տանն Կիլիկիոյ սուրբ աթոռը
Ծանօթ.− Աթոռ բառը կը գլխագրենք, երբ ան կ’անձնաւորուի եւ կը փոխարինէ ամբողջ բառակապակցութիւնը. օրինակ՝ «Աթոռս որոշեց սրբագործել անոր անունը»:
- Չեն գլխագրուիր աշխարհիկ եւ հոգեւոր տիտղոսները.
–նախարար, վարչապետ, նախագահ
–եպիսկոպոս (եպս.), կաթողիկոս (կթղ.), ծայրագոյն վարդապետ (ծվ.)
–քահանայ (քհն.), քահանայապետ, պատուելի, վերապատուելի
–մոլլա, խախամ, քուրմ, քրմապետ, սուրբ, սրբուհի
Օրինակ՝ սուրբ Ներսէս Շնորհալի, սրբուհի Հեղինէ:
Գլխագրումը կը ջնջէ տուեալ տիտղոսին բառային նշանակութիւնը. օրինակ՝ Սուրբ Հեղինէ-ն կղզիի մը անունն է, այլ խօսքով՝ նիւթ մըն է. Սուրբ Նշան՝ անունն է համապատասխան քարաշէն դպրոցին կամ եկեղեցիին: Սակայն սուրբ Հեղինէ-ով կ’ակնարկուի Կոստանդիանոս կայսեր մօրը, որ իր կեանքով ու գործունէութեամբ ճանչցուած է իբրեւ սրբուհի, եւ սուրբ Նշան՝ այն հայ երանելին է, որ կը կրէ այս անունը եւ ունեցած է համապատասխան վարք ու կենցաղ:
- Չեն գլխագրուիր կրօնական, քաղաքական, գաղափարական, կուսակցական, ազգային ու լեզուական պատկանելութիւն ցոյց տուող բառերը.
–քրիստոնեայ, իսլամ, հրեայ
–միապետական, հանրապետական,
–աջակողմեան, ձախակողմեան, յառաջդիմական, ժողովրդավար
–հնչակեան, դաշնակցական, ռամկավար-ազատական
–հայ, յոյն, արաբ, ֆրանսացի
–հայերէն, ֆրանսերէն, չինարէն
Ծանօթ.− Արեւմտեան կարգ մը լեզուներ կը զանազանեն ազգութիւն ցոյց տուող բառերեը, քանի որ այդ նոյն բառերը ցոյց կու տան նաեւ անոնց լեզուն. օրինակ՝ Français–français, English-english: Հայերէնը չունի այս շփոթը, քանի կ’ըսէ՝ հայ-հայերէն, յոյն-յունարէն…
[1] Ասոնք աշխարհագրական ինքնուրոյնութիւն ստացած եւ վաղ անցեալին անջատ թագաւորութիւն դարձած բաժանումներու անուանումներ են:
[2] Սա միակ պարագան է, ուր Մայր-ը կը գլխագրենք այն տրամաբանութեամբ, որ ան կը բնորոշէ Հայաստանի հողին վրայ հաստատուած առաջին աթոռը եւ առաջին տաճարը:
