Գրիգոր Զոհրապի «Մամայիդ բարեւ ըրէ»ն՝ գեղարուեստական եզակի վայելք մը
May 8, 2025
1. Եղրեւանի
Գրիգոր Զոհրապ այս առինքնող ծաղիկին անունին կը զուգորդէ իր պատանեկան առաջին սիրոյ հերոսուհիին՝ Սերվինազին կերպարը՝ ուրուագծելով զայն հրաշալի պատմուածքով մը, որ կը կոչուի «Մամայիդ բարեւ ըրէ» եւ որուն ընթերցումը ձեզի պիտի պարգեւէ գեղարուեստական եզակի վայելք մը:
Ստորեւ անոր առաջին երկու պարբերութիւնները.
–«Թարգմանչաց վարժարանի յիշատակներէս ամէնէն քաղցրը՝ պատուհան մըն է»:
«Փողոցի դռան քովէն եղրեւանի մը կը բարձրանար-կը տարածուէր տան երեսին, հինցած տախտակներու գունաթափ ներկին վրայ, հազար ու մէկ ճիւղերով, որոնք հետզհետէ հեռուն երթալով կը նրբանային, իրենց ելեւէջներուն, գիրկընդխառնումներուն հետ պտտցնելով կանաչ տերեւներու եւ կապոյտ ծաղիկներու կոհակներ»։
«Մենք այդ ծաղիկի ու տերեւի, գարնան ու երջանկութեան շրջանակին մէջէն կը տեսնէինք միշտ իր հիանալի դէմքը, մազերը՝ ցիրուցան իր եղրեւանիին պէս, եւ սեւ սիրուն աչուըները, որոնք կը ժպտէին մեզի, երբ իրիկուան արձակուրդին կ’անցնէինք փողոցէն, դասի տետրակները թեւերնուս տակ, ապագայի յիմար
երազները գլխնուս եւ որ աւելին է՝ սրտերնուս մէջ»:
- Եւ հիմա դառնանք մեր կոտտացող ցաւին՝
Մերին Պոլիսին…
Ըստ «Ակօս»-ի՝ Պոլսոյ պատրիարքը յայտարարած կ’ըլլայ, թէ՝
–«Այսպիսի խօսքերը… յետայսու ալ պիտի չծառայեն։ Այս առիթով, իշխա-նութիւններուն եւ հանրութեան կը հրաւիրենք աւելի պատասխանատու լեզու գործածելու» (թիւ1493, էջ 1):
Բաւական մտահոգիչ յայտարարաութիւն մըն է այս… լեզուականօրէն:
* * *
—Յետայսու ըսուածը, ինչպէս քանիցս գրած եմ, հայերէն չէ:
Սխալ կառոյց մըն է. որովհետեւ յետ նախադրութիւնը սեռական հոլով խնդիր կը պահանջէ. օրինակ՝ յետ մահու: Իսկ այսու՝ գործիական հոլով է. ուրեմն անհամատեղելի են այս երկուքը:
Կարելի է յետ այսր կամ յետ այսորիկ ըսել,－ սակայն այս ալ բոլորովին գրաբար կ’ըլլայ: Մինչդեռ այսուհետեւ-ը լայնօրէն նուիրականացած է աշխարհա-բարի մէջ:
Ամէն կասկած փարատելու համար՝ կրնանք պարզապէս ըսել՝ ասկէ ետք:
Արեւելահայերը, մեծով-պզտիկով, ակադեմականով եւ հաւաքարարով, առանց մոռնալու «Ազգային ժողով» կոչուած լեզուական խաժամուժը, յետայսու կ’ըսեն, սակայն սփիւռքի մէջ յարաբերաբար խնայուած է անոր կիրարկութիւնը:
Բառիս ճիշդ եւ աշխարհաբարի մէջ ընդունուած ձեւն է այսուհետեւ:
Սա իր կարգին գրաբար կառոյց ունի եւ հեռու է ամէն հայու ըմբռնելի ըլլալէ՝ բացի քիչ թէ շատ գրաբար գիտցողներէ, ինչպէս ենթադրելի է որ ըլլայ հայ հոգեւորականը, մանմաւնդ երբ պատրիարք մըն է ան:
Բայց ահա կը տեսնենք, որ այդ չէ պարագան:
Սխալած է ինքը՝ պատրիարքը եւս:
Մեզ կը զարմացնէ նաեւ իշխանութիւններուն եւ հանրութեան տրական հոլովները, քանի այս երկու բառերը ուղիղ խնդիրն են հրաւիրել ներգործական բային, ուստի պարտին դրուիլ հայցական հոլով.
－Զո՞վ կամ ի՞նչ հրաւիրենք,－իշխանութիւնները եւ հանրութիւնը:
* * *
«Ակօս»-ի վիճակը, իր կարգին, փայլուն չէ, հակառակ այն փայլուն անուններուն, որոնք կապուած են այս թերթին՝ սկսած մեր շատ սիրելի Բագրատ Էստուգեանէն:
***Հայհոյանքներն ալ ընդհանրապէս անոնց ուղղեալ կ’արտասանուի։
—Հայհոյանքներն ալ…կ’արտասանուին:
***Ան առանց պոռում գոչումի կրնայ համոզել:
—Ան առանց գոռում-գոչումի կրնայ համոզել:
***Անոնք մէկտեղողը ոխն է միայն:
—Զանոնք մէկտեղողը ոխն է միայն:
***Իրաւասնութիւն չունէր:
—Իրաւասութիւն չունէր:
***Ոստիկանութիւնը չէր վարաներ բռնութիւնով վերաբերելէ:
—Չէր վարաներ… վերաբերելու:
***Բոլոր պայքարը կը խտանայ…
—Ամբողջ պայքարը կը խտանայ…
***Հարաբերութիւններ…
—Յարաբերութիւններ…
***Դէմ է ցանկացած փոփոխութեան:
—Դէմ է ամէն փոփոխութեան:
***Զրուցակիցները երկկողմանի հաստատած են…
—Զրուցակիցները երկուքով հաստատած են…
[email protected] Արմենակ Եղիայեան
