1. Կարծես եղածը չէր բաւեր, Պարսկաստանի նախագահական ընտրութիւններու բերումով փորձանք մըն ալ աւելցաւ մեր ուղղագրութեան գլխուն:

            Արդարեւ, սփիւռքահայ մամուլը հիմա երեք տարբեր ձեւերով կը գրէ նորընտիր նախագահին՝ پزشکیان -ի մականունը:

                        —Փեզեշքեան,           –Փեզեշքիան,           –Փեզեշքիեան:

            Վերջինը՝ Պոլսոյ «Ակօս»-ինն է:

            Այդ մականունը հայու ականջով՝ կարելի է հաւասարապէս գրել՝  Փեզեշքեան, Փեզեշքիան, Փեզեշքիեան, Փեզեշքյան, Փեզեշքէան, Փեզեշքէեան:  Ասոնցմէ ո՞ր մէկը ընտրել՝ իբրեւ բանական,  հաշուետու եւ սրտցաւ  հայ գրող ու լրագրող:

                                                                               *   *   *

            Ըմբռնելի չէ, թէ ինչո՞ւ հրաժարելով Փեզեշքեան գրելէ, ինչպէս անցեալին կը գրուէր Ապտոլլահեան,  կը գրեն Փեզեշքիան   կամ  Փեզեշքիեան, հոն ուր  պարսկերէնը ասոնց բոլորը կը գրէ նոյն ածանցով՝ يآن , իսկ մենք, այսինքն՝ հայերս, մեր պատմութեան ողջ տեւողութեան այս ածանցը կրող պարսկական մականունները  գրած ենք եան-ով.

            ա) Մեր գրաբար մատենագրութեան մէջ՝ Դատոյեան, Խոռեան, Մահեւանեան,  Շերոյեան, Սամեան, Տապեան…

            բ) Նորագոյն ժամանակներուն մէջ՝ Հախվերտեան, Մեհրաբեան, Շիրինեան, Ալլահվերտեան, Խուտավերտեան…

            Ասոնց    բոլորը պարսկական մականուններ են, որոնց բ. խումբի միաւորները  նոյնութեամբ  անցած են հայերուս. այս հասարակաց մականունները կրողները այսօր կը վխտան Պարսկաստանի,  Հայաստանի եւ սփուռքի մէջ: Յիշեցէ՛ք թէկուզ ներհուն  իրաւապաշտպան Ռուբէն Մեհրաբեանը,  իսկ այս  մականունը կրող պարսիկի կը հանդիպիս Պարսկաստանի մէջ ամէն քայլիդ:

            Մեր լրագրողները լուսնէ՞ն իջած են՝ չգիտնալու համար այսքանը:

                                                                                   *   *   *

            Ներկայ  նախագահին անունը ածանցաւոր  գոյական մըն է:

            –Ածանցակիր  գոյականն է փեզեշք, որ  նոյնինքն մեր՝ հեռաւոր անցեալին փոխ առած բժիշկ բառն է, որ հետագային,  հնչիւնափոխական  զանազան փուլերէ անցնելով, ստացած է արդի արտասանութիւնը: Նման փոփոխութիւններ շատ կրած են պարսկերէն բառերը  անցած 1500 տարիներուն՝ գոհար-ը եղած է ջաւահիր, պաշտպան-ը՝ փուշտիպան եւ նման շատ ու շատ ուրիշներ:

            Անունը, այո, փոխուած է, սակայն մականուանական ածանցը չէ փոխուած:

            Ինչպէս որ հայերէն բժիշկ-ը տուած է Բժշկեան,— յիշեցէ՛ք Հայկ Բժշկեան-ը, որ Լենինի զինակիցն էր եւ անոր ծուռ արտասանութեան բերումով կոչուած էր Գայ, քանի որ ռուսին  մոնկոլաթաթարական ձայնալարերը չեն կրնար «Հ» արտասանել, փոխարէնը «Գ» կ’արտասանեն,—  պարսկերէն փեզեշք-ը տուած է Փեզեշքեան:

            Այսքան պարզ է կացութիւնը:

            Մենք ոչ միայն պարսկական փոխառուած յատուկ անունները գրած ենք եան-ով, ինչպէս վերը տեսանք օրինակներով, այլեւ շատ վաղուց հայկական անունները գրած ենք այդ նոյն ածանցով. սկիզբը, ըսենք՝ 5-րդ դարուն հազուագիւտ են անոնք, ինչպէս՝  Մամիկոնեան, Համազասպեան, Դիմաքսեան, Սրուանձտեան(ց) եւ քանի մը ուրիշներ:      Ժամանակին հետ այս սովորութիւնը ընդհանրացաւ, եւ ամէն հայ փութաց իր ազգանունին/մականունին  կցել եան ածանցը, որ ձեւով մը եւ իրաւամբ կը հանդիսանայ  հայկականութեան առանձնանշանը (logo), որ շատ մեծ դերակատարութիւն ունեցած է մեր հայեցի ինքնութեան եւ դիմագիծի  անեղծ պահպանութեան մէջ:                                                                                                                                                                                                             

            Ի զուր չէ, որ մեր թշնամիները,— իսկ երբեմն ալ հայեր իրե՛նք, իսկ հայուն լաւագոյն թշնամին նոյնինքը հայն է,—- փորձած են  նախ եւ առաջ վերացնել այդ ածանցը մեր անուններուն  վրայէն, որմէ անդին այլեւս կը դիւրանար ազգային ինքնուրոյնութեան բթացումը, ասիճանական  այլասերումն ու վերջնական ձուլումը[1]: 

*   *   *

            Մականուններու ու մասնաորաբար անոնց հասարակաց ածանցին նոյնականութ-եան անդրադարձաւ վերջերս  հայրենի ականաւոր լեզուաբան Հրաչ Մարտիրոսեանը[2]: Թելադրելով կարդալ անոր յօդուածին ամբողջութիւնը, կը մէջբերեմ հետեւեալները.

            ***Իմ բարեկամներից մի քանիսն ինձ խնդրում են մեկնաբանել յուլիսի 5-ին Իրանում նախագահ ընտրուած Մասուդ Փեզեշքիանի (Masoud Pezeshkian, պարսկ. مسعود پزشکیان) ազգանունը:

            *** Ինչ վերաբերում է քննուող անձնանուան ածանցին, ապա այն ակնյայտօրէն ներկայացնում է իրանական տոհմանուանական-հայրանուանական -iyāna ածանցը, որը հայերէնում բնականօրէն արտացոլուած է –եան տեսքով։

            *** Մասուդ Փեզեշքիանի ազգանունն ամբողջովին իրանական է. իսկ ածանցը լայնօրէն ներկայացուած է հայերէնում՝ ինչպես իրանական, այնպես էլ հայկական հէնք ունեցող ազգանուններում/տոհմանուններում՝ բաղարկուելով բնիկ հայկական ծագման –եան ածանցի հետ։

            Ծանօթ.— Յօդուածին ուղղագրութիւնը աբեղեանական է, ես զայն  դարձուցած եմ մեսրոպեան: Իր արեւելահայ ընթերցողներուն ըմբռնելի դառնալու համար՝ անոնց պէս Փեզեշքիան կը գրէ՝  ապա բացատրելու համար, որ  պատմական ստուգաբանութեամբ  ան Փեզեշքեան է:

*   *   *

          Նոյնին անդրադարձած է հանրայայտ  Bard կայքը  եւս. որմէ կը բերեմ հետեւեալ վկայութիւնը. աւելի մանրամասն իմանալ ուզողները անձամբ կրնան դիմել  կայքին:

            [email protected]                                                             Արմենակ Եղիայեան

[1] Այս է կացութիւնը  1950-ականներէն ի վեր Թուրքիոյ մէջ, ուր ապրող հայերուն կէսէն աւելին անճանաչելի է իր   թէ՛ անուններով, թէ՛ եան-է զուրկ մականուններով, ինչպէս՝ Չափքան, Քալք, Քուրան («Նոր Մարմարա», 27/8/2024): 

[2] Տե՛ս Civil Net, 12 յուլիս 2024