1. Ռուսաբանութեան մը հետքերով

            Մեր նախորդ թիւով  առաջարկեցինք վերաշարադրել «Պայքար»-ի հետեւեալ գոհարը.

            –«Սահմանազատման արդիւնքին մէջ վերջ կը դրուի տասնամեակներ  շարունա-կուող վէճին»:

            Դժուար չէ նկատել, որ «Պայքար»-ը այս այլանդակ նախադասութիւնը մեքենա-կանօրէն «թարգմանած» է արեւելահայ աղբիւրէ մը, ուր արդիւնքին մէջ-ի փոխարէն գրուած է արդիւնքում, որ է արեւելահայերէնի ներգոյական հոլովը:

            Սակայն այդ արեւելահայը իր կարգին շարադրած է ռուսերէն եւ ոչ թէ հայերէն  լեզուամտածողութեամբ,  քանի ռուսերէն է  արդիւնքում-ը, մինչ զտարիւն հայը, ինչպէս էին՝ Ռաֆֆին, Թումանեանը,  Ստ. Զօրեանն  ու նմանները կ’ըսէին ու պիտի ըսէին…շնորհիւ:

            Այսինքն՝ «Սահմանազատման շնորհիւ   վերջ կը դրուի… վէճին»:

            Ուրեմն «Պայքար»-ի արդիւնքին մէջ-ը հետեւանք է երկու այլասերումներու, մէկ կողմէ՝ արեւելահայերէն շարադրողինը, միւս կողմէ՝ արեւմտահայ հետեւորդինը:

            Երկուստեք սկսած ենք մոռնալ, որ «մեզ հա՜յ են ասում…»:

2. Այլասերումի միւս երեսը

            –«Նա, ինչպէս միշտ, իր ամպլուայի մէջ է: Նրան բնորոշ է նման աշխարհացունց, պաթետիկ ու էքստրավագանտ յայտարարություններ անելն ու երեւակայական, ուտոպիստական, ֆանտաստիկ, ֆետիշացուած մտքեր արտայայտելը»:

            Մէկ նախադասութիւն եւ  վեց օտարաբանութիւն:

            Այս զազրելի հատուածին հեղինակը կը կոչուի Դաւիթ Կարապետեան, այլ հարց, թէ կրնար կոչուիլ որեւէ ուրիշ բան. այնքան շատ են այսպէս գրող տականքները:

            Յօդուածի շարունակութեան մէջ կը գտնենք տակաւին՝ ֆորում, մեսիա,  բաստիոն, պրիզմա, կատարսիս, ինստիտուտ, կոմունիկացիա:

          Չեմ կրնար հարց չտալ. այս մարդիկ արժանի՞ են հայ կոչուելու եւ հայրենիք ունենալու կամ թէ հայութիւն ու Հայաստան բան մը կ’ըսե՞ն այսպիսիներուն: Ասոնք  հայերէնն ու Հայաստանը կիծ-կիծ կrծող  գարշելի առնէտներ են:

3.Առաջարկ

Կարդացէ՛ք հետեւեալ նախադասութիւնը եւ փորձեցէ՛ք պատասխանել, թէ ո՛վ կամ

ի՛նչն է  «կը գողնային» բայի ենթական: Ո՞վ կամ ի՞նչն է գողցողը:  Պատասխանները պիտի հրատարակեմ յաջորդիւ:

            –«Կը զգայի  հեւքոտ կեանքի տառապանքը հայրենակիցներուս, որ կաթիլ-կաթիլ կուտակուելով՝ ժամերուս ջերմութիւնը կը գողնային» (Գէորգ Պետիկեան, «Ազդակ», 27/6/2024, էջ 3):

2. Կարդանք հետեւեալը.

            –«Հզպալլա յայտարարեց, որ յարձակում գործած են թշնամի դիրքերու վրայ»:

            Հարցում՝        

            –Ո՞վ է  «գործած են»  յոգնակի բայի ենթական, քանի այստեղ յոգնակի  ենթակայ չկայ. միակ տեսանելի եւ շօշափելի ենթական Հզպալլան է, որ իր քերականական կառոյցով եզակի է: Ինչպէ՞ս բացատրել այս պարագան եւ ինչպէ՞ս լուծել այս առեղծուածը:

            Այս տողերը շարադրողը, ճիշդ է, կը մէջբերէ Հզպալլայի յայտարարութիւնը, եւ այդ պատճառով ալ գլխաւոր նախարասութեան մէջ բայը դրուած է եզակի՝ յայտարարեց, քանի յայտարարողը Հզպալլան է:

            Հասնելով ստորադաս նախադասութեան, որ կը սկսի «որ» շաղկապով, այստեղ բայը յանկարծ թիւ կը փոխէ՝ կը դառնայ յոգնակի՝ «որ յարձակում գործած են»,  քանի որ  անոր մտքի պաստառին վրայ կը գծագրուին մէկէ աւելի յարձակողներ, որոնց ամբողջութիւնը կը կազմէ Հզպալլան, այո,  սակայն անոնք, իբրեւ գործող առարկաներ՝ կը պարտադրեն իրենց  ինքնութիւնը, իրենց թիւը, որ յոգնակի է:

            Նոյնիսկ եթէ խրախուսելի պարագայ մը չէ բերուածը,  ապա ինծի կը թուի, թէ խստիւ մերժելի ալ չէ ան, եւ նմանները կը վխտան մեր գրաւոր խօսքին մէջ՝ արեւելահայ թէ արեւմտահայ:

            Օրինակ՝ որեւէ խորթութիւն  կը գտնէ՞ք հետեւեալներուն մէջ.

            –Թորոսը ըսաւ, որ Հայաստան պիտի հաստատուին:

            Ըսողը մէկ հոգի՝ եզակի  է, հաստատուողները… յոգնակի:

            Եւ մենք կը հասկնանք, որ Թորոսը ինք առանձին չէ, որ Հայաստան պիտի հաստատուի, այլ նաեւ իր հարազատները՝ հայր-մայր-քոյր-եղբայր եւ այլն:

            –Բանուորական յանձնաժողովը  որոշեց, որ վաղը գործադուլ պիտի ընեն:

            Պարզ է.  որոշողը քերականօրէն եզակի է՝ յանձնաժողովը,  սակայն ըմբռնելի է,  որ գործադուլ ընողները պիտի ըլլան  մեծաթիւ բանուորները՝ յոգնակի:

                                                                                   *   *   *

            Իսկ ի՞նչ մտածել հետեւեալին մասին.

            –«Նախայարձակ  չորս զինուոր սպաննուած են»:

            Ուր՝  զինուոր  ենթական եզակի է, բայը՝ յոգնակի:

            Միայն թէ այդ եզակի ենթական իր վրայ կը կրէ չորս  թուականը, եւ այս ալ պատճառ կը դառնայ, որ անգիտակ գրողը ենթական  իբրեւ յոգնակի մտածէ:

            Այս կառոյցը ընդունելի չէ հայերէնի քերականութեան կանոններով:

            Ճիշդ է, որ յարձակում գործողները չորս են, սակայն  «չորս զինուոր» կառոյցը, որ բոլորովին ընդունելի է աշխարհաբարի մէջ, կ’ընկալուի իբրեւ եզակի. ուրեմն՝

            –«Նախայարձակ չորս զինուոր սպաննուած է»: 

            Գրաբարը եւ անոր ժամանակակից միւս դասական լեզուները՝ յունարէնն ու լատիներէնը, չհաշուած տակաւին մեզ շրջապատող արդի լեզուներէն արաբերէնը, ֆրանսերէնը,  իտալերէնը, անգլերէնը՝ բոլորը պիտի ըսէին.

            –«Նախայարձակ չորս զինուորներ սպաննուած  են»:

            Միայն թրքերէնն է, որ կ’ըսէ՝

            –«Նախայարձակ չորս զինուոր սպաննուած է»:

            Այս մասին բաւական մանրամասն գրած եմ թրքերէնի դասընթացքիս մէջ:

            Արդ, թոյլատրելի՞ է, որ ներկայիս գրենք  գաբարին պէս՝

            –«Նախայարձակ չորս զինուորներ սպաննուած են»:

            Եթէ շատ խիստ դատենք, ապա պիտի ըսենք՝ ո՛չ, ընդունելի  չէ:

            Անշուշտ պիտի չպակսին ըսողներ ալ, որ ան նուիրականացած սխալ մըն է, հետեւաբար ընդունելի է:: 

            Եթէ իրապէս թոյլատրելի է նուիրականացնել… սխալները:

         

            [email protected]                                                                    Արմենակ Եղիայեան