Թէեւ թրքերէն բառերու  դէմ պայքարը պսակուեցաւ մեծ յաջողութեամբ, սակայն նոյնը կարելի չէ ըսել թրքերէն ոճերու, ասոյթներու ու բառակապակցութիւններու մասին, աւելի ճիշդը՝ թրքերէնի վրայ պատճէնուած, թրքերէնը վերարտադրող  այն տարրերու մասին, որոնք շատ աւելի թաքուն ու գաղտագողի գործած ու իշխած են հայու լեզուամտածողութեան վրայ ու անկէ՝ բերնին մէջ:

Մենք նմանները կը կիրարկենք, առանց երբեք կասկածելու անոնց ծագումնաբանութենէն, այնքան սովորական ու հարազատ  կը թուին ըլլալ:

–բառակապակցական ասոյթներ

անոր երեսէն (պատճառով)                                  onun yüzünden

Անոր երեսէն պատժուեցանք բոլորս:

իմ կռնակէս (շնորհիւս)                                         benim sırtımdan

Իմ կռնակէս հարստացաւ անոր տղան:

հասակին չնայելով (արհամարհանք)                 boyuna bakmayarak

Հասակին չնայելով մեր հետ մրցիլ կ’ուզէ:

այս էր ըլլալիքը (բացասական արդիւնք մը)     bu idi olacağı

Խելքէն վեր գործի նետուեցաւ, այս էր ըլլալիքը:

վաղը տօն ըլլալով (պատճառ, հիմունք)            yarın bayram olarak

Վաղը տօն ըլլալով՝ հաստատութիւնս փակ է:

–շաղկապական ասոյթներ

եկուր տես որ                                                           gel bak ki

Եկուր տես որ ըսածին ինք ալ չի հաւատար:

մնաց որ                                                                    kaldı ki

Մնաց որ այս խոստումները յարգէ:

կը բաւէ որ                                                                yetişir ki

Կը բաւէ որ պարկեշտօրէն աշխատի:

ուր մնաց որ                                                             nerde kaldı ki

Ուր մնաց որ այս ըսածներուն հաւատանք:

եթէ ինծի հարցնես (ինծի հարցնես նէ)               bana sorarsan

Եթէ ինծի հարցնես, ես համամիտ չեմ:

եթէ ինծի մնայ (ինծի մնայ նէ)                              bana kalsa

Եթէ ինծի մնայ, այսօր իսկ կը հեռանամ:

–դարձուածային ասոյթներ

պարապ տեղը (ի զուր)                                           boş yerde

գլխուս վրայ                                                              baş üstüne

մարդու տեղ դրինք                                                 adam yerine koduk

այսքան բարիքի դիմաց                                          bu kadar iyilik karşısında

ասոր վրայ                                                                bunun üzerine

քու երեսէդ                                                                senin yüzünden

*   *    *

Թրքերէնը աղքատ եղած է բայերով, այս պատճառով ալ ունեցած սակաւ բայերէն կերտած է յարադրաւորներու շատ երկար շարքեր. մեր ռամիկը, − եւ ոչ միայն ռամիկը,−  շատ յաճախ ընդօրինակած է այսպիսիները՝ անտեսելով հայերէն ինքնուրոյն  տարբերակները. տեսնենք  առնել-ը.

շունչ առնել                           nefes almak                            շնչել

գրի առնել                             kaleme almak                         արձանագրել

կրակ առնել                          ateş almak                               բռնկիլ

երես առնել                           yüz almak                               շփանալ

լուր առնել                             haber almak                           տեղեկանալ

աչք առնել                             göz almak                               համարձակիլ

օրինակ առնել                      ibret almak                             խրատուիլ

սիրտ առնել                          yürek almak                           համարձակիլ

առաջքը առնել                     önünü almak                          կանխել

խոնաւութիւն առնել           nem almak                             խոնաւնալ

դաս առնել                            ders almak                              խրատուիլ

վրան առնել                          üstüne almak                          առնչուիլ

ծախու առնել                        satun almak                            գնել

ձեռք առնել                           ele almak                                ստանձնել

տակը առնել                         dibi almak                              այրիլ[1]

սիրտը առնել                        yureyini almak                       ողոքել

հոգին առնել                         canını almak                          նեղել, սպանել

Այլուր կրկնուողը բայական յարադիրն է. տեսնենք երես-ը.

երես առնել                           yüz almak                               շփանալ

երես տալ                               yüz vermek                             շփացնել

երեսին զարնել                     yüzüne vermek                      մեղադրել

երես դարձնել                       yüz çevirmek                          սրդողիլ

երես  գալ                               yüze gelmek                           բացէ ի բաց խօսիլ

երեսը բռնել                          yüzü tutmak                           համարձակիլ

երեսէ իյնալ                          yüzden düşmek                      վարկաբեկիլ

երեսէ ձգել                             yüzden brakmak                    քամահրել

երեսին խնդալ                      yüzüne gülmek                      շողոքորթել

երեսը թթուեցնել                 yüzünü ekşitmek                   դժկամակիլ

երեսը պատռել                     yüzünü yırtmak                     լկտիանալ

ի՞նչ երեսով                           ne yüzle                                  ի՞նչ   համարձա-

կութեամբ

[email protected]                                                                  Արմենակ Եղիայեան

[1] Եփի դրուած սանի համար  կ’ըսուի: